Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આખ્યાન છે. જીવ અવ્યાબાધ સ્વરૂપનો સ્વામી બનીને શક્તિહીન કે નિર્બળ બનવાનો નથી પણ અનંત જ્ઞાન-દર્શનનો અધિકારી બની વાસ્તવિક મહાકર્તા અને મહાભોક્તા બનવાનો છે. આ છે ધર્મનો મર્મ. ગાથા અહીં વૃક્ષની વ્યાખ્યા કર્યા પછી ફળનો રસાસ્વાદ કરાવે છે અને જેમ કોઈ તિજોરીની ચાવી તિજોરીના સ્વામીને પુનઃ સુપ્રત કરે, તે રીતે સાધકને જ્ઞાનની ચાવી સુપ્રત કરી છે. ' અવ્યાબાધ તત્ત્વ શું છે ? અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શનનું કથન કર્યા પછી આત્મસ્વરૂપના વિવરણમાં ગાથાકારે અંતિમ શબ્દ રૂપે અવ્યાબાધ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. અવ્યાબાધ શબ્દ બાધા અથવા બાધક, બંનેથી અતીતદશાનો દ્યોતક છે, બાધારહિત અવસ્થાના કેન્દ્રસ્થાન રૂપ છે. અવ્યાબાધ એટલે આધિદૈવિક, આધિભૌતિક અને આધ્યાત્મિક, આ ત્રણે પ્રકારની બાધાઓથી રહિત સિદ્ધ અવસ્થા. અવ્યાબાધ શબ્દમાં બાધા, આબાધા અને વિબાધા તથા વ્યાબાધા ઈત્યાદિ શબ્દોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. સામાન્ય રીતે જે પ્રત્યક્ષ હોય અને જેના કારણો જાણી શકાય, તે બાધા. આ બાધાઓ આધિભૌતિક છે. જ્યારે દેવકૃત આકસ્મિક થાય અથવા જેના કારણો જાણી કે જોઈ ન શકાય, તેવી બાધા આધિદૈવિક ગણાય છે. આ બંને બાધાઓથી ભયંકર એવી વિકારી બાધાઓ છે, તેને આધ્યાત્મિક બાધા કહે છે. બાધા એટલે સામાન્ય બાધા. આબાધા એટલે વિશેષ પ્રકારની વ્યાપક બાધા. વિબાધા એટલે વિકારી બાધા અને વ્યાબાધા એટલે સર્વ પ્રકારની બાધા છે. આ છે બાધાયુક્ત સંસારનું સ્વરૂપ. જીવાત્મા જ્યાં સુધી મુક્ત થતો નથી, ત્યાં સુધી આ બધી બાધાઓથી સંશક્ત રહીને અનંત દુઃખોનો અનુભવ કરે છે, તેથી મહાત્માઓએ બાધાઓથી પરે એવી અવ્યાબાધ અવસ્થાને પૂર્ણ સિદ્ધિ માની છે. અવ્યાબાધા એ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ એમ ચારે મહાઅંશોથી જોડાયેલી છે. સિદ્ધોને હવે કોઈપણ દ્રવ્યબાધા કરી શકતું નથી, માટે તે દ્રવ્યબાધાથી બાધાતીત છે. જે ક્ષેત્રમાં સિદ્ધભગવંતો બિરાજે છે, તે ક્ષેત્રમાં કોઈપણ પ્રકારની વિપરીત અવસ્થા ઉત્પન્ન થતી નથી, તેવું તે નિબંધ ક્ષેત્ર છે, માટે ક્ષેત્રીય અવ્યાબાધ અવસ્થા છે. હવે ભવિષ્યમાં કોઈપણ કાળ કે સમય સિદ્ધાવસ્થાનું પરિવર્તન કરવા સમર્થ નથી. અનંતકાળ સુધી એક સમાન સમ અવસ્થા બની રહે છે, તે કાલાતીત કે કાલથી અવ્યાબાધ અવસ્થા છે. પ્રભુના આધ્યાત્મિક ભાવો એવા પરિસ્થિત થયા છે કે ત્યાં કોઈપણ વિકારી પરિણામની બાધા સંભવિત નથી, તેથી તે ભાવ અવ્યાબાધ અવસ્થા છે. સિદ્ધાવસ્થા કર્મરહિત-કર્માતીત, યોગરહિત-યોગાતીત, સંયોગરહિત-સંયોગાતીત અવસ્થા હોવાથી સંપૂર્ણતઃ આધ્યાત્મિક અવ્યાબાધ અવસ્થા વર્તે છે. આ રીતે અવ્યાબાધ શબ્દ ઘણો જ વ્યાપક અને ગૂઢ ભાવોથી ભરેલો છે. આધિદૈવિક, આધિભૌતિક અને આધ્યાત્મિક, તે ઉપરાંત દ્રવ્યાતીત–દ્રવ્યબાધા રહિત, ક્ષેત્રાતીત–ક્ષેત્રબાધાથી રહિત, કાલાતીત-કાલબાધાથી રહિત, ભાવાતીત–ભાવબાધાઓથી રહિત, આમ અવ્યાબાધ અવસ્થા તે સાતે પ્રકારની બાધાઓથી મુક્ત અવસ્થા છે. જો કે આપણે સ્કૂલ રીતે અવ્યાબાધ અવસ્થાની અભિવ્યક્તિ કરી છે પરંતુ સૂક્ષ્મ દ્રુષ્ટિએ જોતાં શાસ્ત્રકારે જે “અવ્યાબાધ + સ્વરૂપ', કહ્યું છે તેનું દિવ્ય સ્વરૂપ જ એવું છે કે જ્યાં બાધાનું ઉપાદાન જ નથી. આ ક્ષેત્રમાં બાવળ ઉગ્યા નથી, તે એક વાત છે, જ્યારે આ ક્ષેત્ર એવું છે કે જ્યાં બાવળ ઊગી શકતા જ નથી આ બીજી વાત છે. પ્રથમ વાતમાં નિમિત્તનો અભાવ છે અને ઉપાદાનની હાજરી છે, જ્યારે બીજી વાતમાં ઉપાદાનનો જ અભાવ છે, તેથી નિમિત્ત ઊભું થાય, તો પણ તેને કાંઈ કરી શકતું નથી.
= (૧૩) કે
