Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
બાહ્યભાવોની વ્યાવૃત્તિ જરૂરી છે કારણ કે કેટલેક અંશે તે અનાવશ્યક બની જાય છે.
આ ગાથા એ મુક્તિના સોપાન પછી પ્રાપ્ત થનારા અવિચલ કેન્દ્રસ્થાન એવા મુક્તિસ્થાનનો નિર્દેશ કરે છે. વિશુદ્ધ સાધન સાધ્યરૂપે પરિણત થાય છે. વિશુદ્ધ ઉપાદાન એ જ વિશુદ્ધ ઉપાદેયને પ્રગટ કરી શકે છે. જ્યાં સુધી માખણમાં કટુ હોય, ત્યાં સુધી શુદ્ધ ઘી બની શકતું નથી. તે જ રીતે જીવના પરિણામો પરિશુદ્ધ ન થાય, ત્યાં સુધી તે નવા-નવા જન્મનું કારણ બને છે પરંતુ મુક્તિ પ્રાપ્ત થતી નથી. મોક્ષરૂપી ધર્મ પરિશુદ્ધ ઉપાદાનને જ ધર્મ માને છે અને એ જ ધર્મથી મુક્તિ મળે છે, તેવો ભારપૂર્વક ઉદ્ઘોષ કર્યો છે.
એ જ ધર્મથી મોક્ષ છે, તેમ કહેવામાં બીજું તાત્પર્ય એ છે કે મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે કોઈ બીજો ધર્મ નથી પરંતુ શાસ્ત્રકારે જે વ્યાખ્યા કરી છે, તે એક જ ધર્મ મોક્ષનું કારણ છે. દાર્શનિક સિદ્ધાંત પ્રમાણે પણ નિશ્ચિત કાર્યનું એક નિશ્ચિત કારણ હોય છે. વિભિન્ન કારણોથી એક કાર્ય સંપાદિત થતું નથી. કાર્ય-કારણની એક નિશ્ચિત રેખા અંકિત થયેલી હોય છે. સામાન્ય વ્યવહારમાં એમ બોલાય છે કે કાર્યસિદ્ધિ માટે અનેક કારણો છે પરંતુ આ અપેક્ષાકૃત સ્કૂલ કથન છે, દાર્શનિક કસોટી ઉપર કસી શકાય તેવો પ્રામાણિક સિદ્ધાંત નથી, માટે મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે અલગ અલગ ધર્મ કારણભૂત હોય, તેનો શાસ્ત્રકારે આ ગાથામાં પ્રતિવાદ કર્યો છે અને “એ જ ધર્મથી' અર્થાત્ અમે જે કહ્યો છે તે વીતરાગભાવ રૂપ ધર્મથી જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
વ્યાવહારિક દ્રષ્ટિએ એમ બોલાય છે કે કોઈપણ માર્ગથી કે જુદી-જુદી સાધનાથી પણ મોક્ષ મળી શકે છે પરંતુ સમજવું જોઈએ કે આ વ્યવહારિક કથન છે. સૈદ્ધાંતિક દૃષ્ટિએ વાસ્તવિક નિશ્ચિત કારણ એક જ હોય શકે છે. નિશ્ચિત કારણથી નિશ્ચિત કાર્યની નિષ્પત્તિ થાય છે. જે એમ કહેવામાં આવ્યું કે ભિન્ન-ભિન્ન માર્ગથી મુક્તિ મળે, તે સાધનાના પ્રકારોને આશ્રિત છે કારણ કે સાધનાના ઘણા પ્રકારો હોય છે પરંતુ બધી સાધનામાં રાગ-દ્વેષનો વિલય અને આત્મજ્ઞાન એ પ્રમુખ તત્ત્વ છે. તેના આધારે જ ધર્મ મુક્તિનું કારણ બને છે, માટે કહ્યું છે “એ જ ધર્મથી મોક્ષ છે'. એ જ ધર્મથી મોક્ષ અર્થાત્ ક્યા ધર્મથી મોક્ષ છે ? તો અકર્તાભાવ, અભોક્તાભાવ એવા અવિકારી આત્મ સ્વરૂપનો નિર્ણય થવો, એ જ મુખ્ય ધર્મ છે. આ ગાથામાં ધર્મ અને મુક્તિનું તાદાભ્ય સાધ્યું છે. કાર્ય-કારણભાવનો વિલય કરી બંનેમાં એકરૂપતા પ્રદર્શિત કરી છે. ધર્મ એ જ મુક્તિ છે અને મુકિત સ્વયં ધર્મસ્વરૂપ છે.
તું છો મોક્ષસ્વરૂપ : આ ગાથામાં મુકિતના સ્વરૂપનું સ્પષ્ટ આખ્યાન કરવામાં આવ્યું છે અને સાધકને તું' કહીને સંબોધન કર્યું છે કારણ કે સામાન્ય રીતે મનુષ્ય જે સાંભળે તે કોઈ અલૌકિક વાત છે, તેથી તે વાત મારા માટે નથી, કોઈ વિશેષ મહાત્માઓ માટે છે, સાધકો માટે છે, તેવું તેને લાગે છે. શાસ્ત્રકાર આ વાતનો પ્રતિવાદ કરીને કહે છે કે ભાઈ તું પણ એ જ કોટિનો શુદ્ધ આત્મા છો. તારી જાતને જુદી ન માન. જે તીર્થકરોનો આત્મા છે અને તેનું જેવું સ્વરૂપ છે, તેવો તું પણ અનંત જ્ઞાન સ્વરૂપ છો, માટે તારા પોતા વિશે શુદ્ધ નિર્ણય કરી મોક્ષ સંપાદન કરવાનો છે. અહીં ગાથામાં જે “તું” શબ્દનો પ્રયોગ છે, તે કાંઈ સાધારણ અવગણના નથી પરંતુ બહુ જ વિશેષભાવથી “તું” શબ્દનો પ્રયોગ અનંત શુદ્ધ આત્માઓ સાથે સીધો સંબંધ બતાવવા
