Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૧૬
ઉપોદ્દાત - અત્યાર સુધી શાસ્ત્રકારે માર્ગ, સાધન, લક્ષણ અને ઉપયોગની ઘણી વિવેચના કરી, ત્યાર પછી હવે શાસ્ત્રકાર લક્ષવેધ કરી રહ્યા છે અર્થાત્ લક્ષને સ્પર્શ કરે છે. સાધ્ય શું છે, તેનો ઘટસ્ફોટ કરે છે. આમ તો જૈનદર્શન અથવા અધ્યાત્મશાસ્ત્રોએ મોક્ષને જ લક્ષ માન્યું છે. સાધકોનું અંતિમ સાધ્ય મોક્ષ છે. અહીં શાસ્ત્રકારે ધર્મને પણ મોક્ષસ્વરૂપ બતાવ્યો છે. આમ કહેવામાં વ્યવહારધર્મની વ્યાવૃત્તિ કરીને વાસ્તવિક મોક્ષ કે મોક્ષના કારણભૂત સત્યધર્મની સ્થાપના કરી છે અને સાથે સાથે મુક્તિનું પરિણામ પણ શું છે અર્થાત્ મુક્તિ એ ફક્ત શૂન્ય સ્વરૂપ નથી, તેની પણ અભિવ્યક્તિ કરી છે. સંપૂર્ણ ગાથા લક્ષને અનુસરીને અભિવ્યક્ત થઈ છે. આટલો ટૂંકો ઉપોદ્ઘાત કરીને માથાના મર્મ રૂ૫ ભાવોનું અવલોકન કરીએ.
એ જ દર્મથી મોક્ષ છે, તું છો મોક્ષ સ્વરૂપ; }
છે અનત હશનિ જ્ઞાન છે, આવ્યાબાધ સ્વરૂપ || ૧૧૬ I એ જ ધર્મથી મોક્ષ છે .. આ પ્રમાણે કહેવામાં શાસ્ત્રકારની દ્રષ્ટિમાં ધર્મના બંને સ્વરૂપ સ્પષ્ટ છે. વ્યવહારિક ધર્મ – તેમાં સાધારણ પુણ્યમાર્ગને પણ ધર્મ કહે છે અને બધા નીતિમાર્ગો, વ્યવહારિક નીતિનિયમો પણ ધર્મ ગણાય છે. સામાન્ય રૂપે બોલાય પણ છે કે રાજાનો ધર્મ શું છે ઈત્યાદિ વ્યવહારિક નિયમો પણ ધર્મની કક્ષામાં આવે છે તેમ જ ક્યારેક યુદ્ધને પણ ધર્મયુદ્ધ ગણવામાં આવે છે. વસ્તુતઃ આ બધા ધર્મો મનુષ્યજાતિને પાપમાર્ગથી ઉગારે છે પરંતુ અધ્યાત્મવેત્તાઓનો અભિપ્રાય છે કે વ્યવહારિક ધર્મો રાગ–ષ કે અજ્ઞાનથી અનુપ્રણિત હોય છે, તેથી આ ધર્મો જીવને જન્મ-મૃત્યુના ચક્રથી ઉગારી શકતા નથી. વર્તમાન જીવનને થોડું સાર્થક કરે છે, કીર્તિ પ્રાપ્ત કરાવે છે પરંતુ જીવને તીવ્ર વિભાવોના વિકારી પરિણામોથી મુક્ત કરી શકતા નથી, માટે આધ્યાત્મિકજનો તેને મોક્ષરૂપ ધર્મમાં સ્થાન આપતા નથી.
જો કે આ બધા વ્યવહારધર્મ કે સમાજધર્મ સામાજિક જીવનમાં આવશ્યક છે અને તે ધર્મનો નિષેધ પણ નથી કારણકે તે પાયાના ધર્મો છે. ગાઢ પાપબંધનોથી મુક્ત થયા હોય અને મોહાદિ પરિણામો પાતળા પડયા હોય, ત્યારે જ તેનું જીવન ધર્મને અનુકૂળ બને છે. એટલે તેનો નિષેધ કર્યા વિના વાસ્તવિક ધર્મજ્ઞાન શું છે, તે સમજવા માટે શાસ્ત્રકારોએ વીતરાગભાવને ઉજાગર કર્યો છે અને આત્મધર્મ કે મોક્ષધર્મરૂપે ધર્મની ઉપરની કક્ષા પ્રદર્શિત કરી છે. બાળકને માટે બાળપોથી ભણવી જરૂરી છે પરંતુ તેનું જ્ઞાન બાળપોથી સુધી સીમિત ન રહેવું જોઈએ. ઉચ્ચકક્ષાના વર્ગ સુધી જવા માટે બાળપોથી તે પ્રારંભિક પગલું છે. તે જ રીતે મનુષ્ય જો સામાન્ય ધાર્મિક જીવનને વરે, તો જ ઉચ્ચ કોટિના આધ્યાત્મિક જીવનમાં પ્રવેશ કરવાનો તેને અવકાશ મળે છે. અત્યાર સુધીનો ધર્મ તે કર્મબંધનનું નિમિત્ત બનતો હતો પરંતુ હવે વિશુદ્ધ અધ્યાત્મધર્મ નિર્જરાનો હેતુ બની મુક્તિનું સાક્ષાત્ કારણ બને છે, તેથી અહીં સિદ્ધિકારે કારણમાં કાર્યનો આરોપ કરી “એ જ ધર્મથી મોક્ષ છે તે વાક્યથી ધર્મ અને મુક્તિનું તાદાભ્ય બતાવ્યું છે. વિશુદ્ધ ભૂમિકામાં આવ્યા પછી
- (૧૦).
