Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
તે સ્વયં જ્યોતિ પ્રદાન કરે છે. એક પછી એક નિર્મળ જ્ઞાનાત્મક ધારા પ્રગટ થતી જાય છે અને બધા સાંયોગિકભાવોનો પ્રકાશ કરી તેના પ્રભાવથી દૂર રહી મુક્તભાવે “જ્યોતિ જ્યોતિરૂપે પ્રકાશિત રહે છે. આત્મા સ્વયં જ્યોતિનું અનુષ્ઠાન છે. જેમ હાથમાં રહેલા ગોળ લીંબુને ગોળાકારે ફેરવવા છતાં તેની ગોળાઈનો ક્યારેય અંત આવતો નથી. તે જ રીતે આ જ્ઞાનાત્મા જ્યોતિ નિરંતર જ્ઞાનયાત્રા કરતી રહે છે પરંતુ તેનો અંત પણ ક્યારેય થતો નથી. વળી તે જ્યોતિ છે તેમ સાબિત કરવા માટે કોઈ પ્રમાણની જરૂર નથી. સ્વયં જ્યોતિ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણભૂત છે. તે પોતાના અસ્તિત્વથી જ પ્રમાણિત છે, માટે અહીં શાસ્ત્રકાર કહે છે કે “સ્વયં જ્યોતિ' અર્થાતુ શુદ્ધ દર્શન–જ્ઞાન રૂપ ઉપયોગની ધારા છે. જેના બંને પાસા નિરાકાર અને સાકાર રૂપે એક સાથે પદાર્થના સામાન્ય અને વિશેષ ગુણોને ય રૂપે વાગોળતા રહે છે તેવા ઉભયપાસાવાળો ઉપયોગ, તે જ જ્યોતિ છે.
જ્યોતિ, શબ્દ જેમ પ્રકાશકભાવોનું આખ્યાન કરે છે, તેમ સ્થિતિભાવને પણ પ્રગટ કરે છે. જ્ઞાનાન્ત પર્વત ધ્યાનમ્ | જ્ઞાન પછી ધ્યાન થવું, તે જ સાધનાની મુખ્ય ઉપલબ્ધિ છે. ધ્યાન એટલે એક પ્રકારે ઉપયોગની સ્થિરતા, એક જ પ્રકારના ઉપયોગમાં રમણ કરવું. ઉપયોગની સ્થિરતાના પ્રભાવે યોગ પણ સ્થિતિભાવને ભજે છે અર્થાતુ યોગ પણ શાંત થઈ જાય છે. આ છે ધ્યાનજ્યોતિ. દિવાની જ્યોત હવાના પ્રભાવે ચંચળ હોય છે પરંતુ નિર્વાત સ્થાનમાં આ જ્યોતિ સ્થિર થઈ એક અદ્ભુત રીતે આનંદદાયક બની જાય છે. હવે જ્ઞાનજ્યોતિ ધ્યાનજ્યોતિ બની જાય છે. ભૂલવું ન જોઈએ કે જ્યોતિ સ્વરૂપ એમ કહ્યું છે, તેમાં જ્ઞાનસ્વરૂપ જ્યોતિ અને ધ્યાનસ્વરૂપ
જ્યોતિ, આ બંને ભાવોને ઉજાગર કર્યા છે. આ જીવ જ્યોતિ સ્વરૂપ છે, તેમ કહેવામાં જ સ્વયંભૂ નિરાલંબ જ્યોતિને ધારણ કરતો આત્મા ધ્યાનજ્યોતિ રૂપે સ્થિર થવાથી હવે તેને બીજી કોઈ અપેક્ષા નથી. હવે પદાર્થના હાનિ-લાભને જીવ પોતાનો હાનિ-લાભ માનતો નથી. જ્યોતિમાં તેને જણાય છે કે પદાર્થો સ્વયં આવે છે, જાય છે, ઉદ્ભવે છે અને વિલય પામે છે અને જ્યોતિ બરાબર જળવાઈ રહે છે. નદી કિનારે બેઠેલો માણસ પાણીના પ્રવાહને જુએ છે પરંતુ તેમાં તણાતો નથી તેમ આ જ્યોતિસ્વરૂપ જ્યોતિર્ધર આત્મા સંસારના બધા પ્રવાહોને નિહાળે છે પરંતુ તેમાં તણાયા વિના નિર્લિપ્ત ભાવે રહે છે. આ ભાવને પ્રગટ કરવા માટે જ શાસ્ત્રકારે “જ્યોતિ સ્વરૂપ કહ્યું છે. પહેલા એમ કહેવાતું હતું કે “બહાર પ્રકાશ અને ઘટમાં અંધારું પરંતુ હવે એમ કહેવાય છે કે “ઘટમાં પ્રકાશ અને બહાર અંધારું'. જ્યોતિ સ્વરૂપ આત્મા ઘટમાં પ્રકાશ કરીને બધા પ્રશ્નોને સમાહિત કરી દે છે. ધન્ય છે જ્યોતિ સ્વરૂપ આત્માને !
સ્વયં સુખધામ : આગળ ચાલીને શાસ્ત્રકાર એક વિશેષણ વધારે મૂકે છે. જગતમાં મનુષ્યમાત્ર કે પ્રાણીમાત્રને સુખ પ્રિય છે. જ્યાં સુધી સુખની વાત ન આવે ત્યાં સુધી વ્યવહારિક જગતમાં કોઈ પણ અવસ્થાનું કે સાધનાનું મૂલ્યાંકન થતું નથી. લાગે છે કે સમગ્ર માનવજાતિ કે પ્રાણીવૃંદ જાણે સુખની જ યાત્રા કરે છે. સુષે મારે નાતિ પ્રાપ્ત વિવિતા અર્થાત્ જ્યાં સુધી સુખ મળવાની વાત ન હોય કે સુખ મળ્યું ન હોય, ત્યાં સુધી જાણે કશું જ મળ્યું ન હોય, તેવો આભાસ થાય છે. સુવિદિના ટુરવારે નિમ્પગંતિ કહ્યું છે કે સુખ વગરના દુખસાગરમાં
(૨) હાલાકડા કાપવા
