Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ભાવો સાથે કાંઈ લેવા દેવા નથી. અશુદ્ધ તત્ત્વો અશુદ્ધની જગ્યાએ છે. આ આત્મા તો સદા સર્વદા શુદ્ધ છે પરંતુ મનુષ્યની બુદ્ધિમાં આ સત્ય સમજાયું ન હતું, તેથી તેને સ્મૃતિ માત્ર આપવામાં આવે છે. બુદ્ધિમાં ક્યારેય તેણે પોતાના સ્વરૂપનો સ્વીકાર કર્યો ન હતો. આ બોલનારો, સમજનારો દેહનો અધિષ્ઠાતા કોણ છે, તેનો વિચાર શુદ્ધા આવ્યો ન હતો અને કદાચ વિચાર આવ્યો હોય, તો વિપરીત ભાન થયું હતું. સોનુ શુદ્ઘ દ્રવ્ય છે. તેનો અર્થ એવો નથી કે સોનુ પહેલા અશુદ્ધ હતું અને હવે સોનુ શુદ્ધ બન્યું છે. સોનુ ત્રણે કાળમાં શુદ્ધ જ છે. તેના વિશે કેવળ સમજણ આપવામાં આવી છે. તે જ રીતે ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્મા ત્રિકાલવર્તી શુદ્ધ છે. તેના સંબંધમાં બૌદ્ધિક ભાન કરાવવામાં આવે છે. નાસ્તિકને કોઈ કહે કે ઈશ્વર છે, તો તેનો અર્થ એ નથી કે ઈશ્વર હતા નહીં અને હવે પ્રગટ થયા છે. ફક્ત નાસ્તિકની બુદ્ધિમાં ઈશ્વરનો અભાવ હતો. તેને ત્રિકાલ સત્યની સમજણ આપવામાં આવી છે. એ જ રીતે અહીં આત્મા એ પરમ શુદ્ધ તત્ત્વ છે. આ કથન શાસ્ત્રકારે બુદ્ધિને પ્રકાશિત કરવા માટે કહ્યું છે. બુદ્ધિ એક એવું તત્ત્વ છે કે તેમાં જેટલી સત્યને સમજવાની શક્તિ છે, તે જ રીતે ગેરસમજની પણ એટલી જ સંભાવના છે, માટે શાસ્ત્રકારે આત્મા શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન છે, તેમ કહીને બૌદ્ધિક જાગરણ કરાવ્યું છે. કોણ અશુદ્ધ અને અબુધ છે, તે પ્રશ્નનો એક જ પ્રત્યુત્તર છે કે વિપરીત બૌદ્ધિકભાવો અને મોહજનિત રાગ દ્વેષના પરિણામો આત્માને પ્રતિકૂળ હોવાથી તે અશુદ્ધ છે તેમ કહેવાય છે અને બુદ્ધિમાં વિપરીત પ્રતિભાસ હોવાથી બુદ્ધિને અબુધ કહી શકાય. શુદ્ધ અને બુદ્ધ આ બંને વિધિ વિશેષણો તે સત્ય ભાવો છે, તેનાથી વિપરીત કોઈ ભાવો અસ્તિત્વ ધરાવતા નથી પરંતુ પ્રતિકૂળતાના આધારે અશુદ્ધિનો ઉદ્ભવ થયો છે.
ચૈતન્યઘન ગાથામાં ત્રીજું વિશેષણ ‘ચૈતન્યઘન’ છે. ચૈતન્યઘનમાં બે શબ્દો છે, ચૈતન્ય અને ઘન. તેમાં પ્રથમ ચૈતન્ય શબ્દ છે, છતાં પહેલા ઘન' શબ્દની વ્યાખ્યા કરશું કારણ કે ‘ચૈતન્યઘન’ માં ‘ઘન’ શબ્દ પ્રમુખ છે. ઘન શબ્દ જૈનદર્શનની જેમ બીજા અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં પણ ઉલ્લેખ પામ્યો છે. ઘન શબ્દ દ્રવ્યના મૂળભૂત મૌલિક રચનાના અંશોના આધારે આવિર્ભૂત થયો છે. પદાર્થનું પરિણમન કે અસ્તિત્વ બુદ્ધિવિદોના ધ્યાનમાં સ્પષ્ટ થયું છે કે કોઈપણ દ્રવ્યનું એક આંતરિક ક્લેવર હોય છે, જે તેની મૂળભૂત સંપત્તિ છે. જ્યારે સાંયોગિક અવસ્થામાં દ્વિત્વભાવ ઉત્પન્ન થવાથી તેનું રૂપાંતરિત ક્લેવર જોવામાં આવે છે, જે પદાર્થની મૂળભૂત સંપત્તિ નથી. આ છે પદાર્થના અસ્તિત્વ વિષયક એક સ્પષ્ટ ધારણા. દ્રવ્યનું મૂળભૂત આંતરિક ક્લેવર છે, તેને દ્રવ્યનો ઘનભાગ કહેવાય છે અર્થાત્ આંતરિક સંપત્તિના આધારે તે ઘનદ્રવ્ય છે. ઘનનો અર્થ ઘનીભૂત છે. ઘનીભૂત રહેવાથી તેનો વિચ્છેદ થવાની સંભાવના નથી, તેથી તે અવિછેદ્ય પણ કહેવાય છે. ઘનીભૂત દ્રવ્ય ક્યારેય ખંડ–ખંડ થતું નથી. ઉદાહરણ રૂપે એક પરમાણુ પોતે ઘનીભૂત છે. સ્કંધ પરમાણુના સમૂહ રૂપ છે, તે ગમે તેવો મજબૂત હોવા છતાં ખંડ–ખંડ થઈ શકે છે, તેથી સ્કંધને ઘન ન કહી શકાય. જ્યારે પરમાણુ તે શાશ્વત છે, અવિચ્છેદ્ય, અખંડ અને ઘન સ્વરૂપ છે. ઘન શબ્દ પદાર્થના ત્રિકાલવર્તી અસ્તિત્વનું આખ્યાન કરે છે. વેદાંતદર્શનમાં પણ સત્ અને ૠત્ જેવા બે શબ્દો આવે છે. સત્ તે દ્રવ્યની પોાતની મૂળભૂત સંપત્તિ છે, જ્યારે ૠતુ તે બાહ્ય નિમિત્તભાવોના કારણે થતી નૈમિત્તિક અસ્થાયી ક્રિયાશીલતા છે. જૈનશાસ્ત્રોમાં પણ ભગવાન
(૨૮)
