Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉપોદ્ઘાત છે કે,
ગાથા ૧૧૦
મદાલસાના આખ્યાનમાં મદાલસા પોતાના બાળકને ઓઢાડીને ઉપદેશ આપે
शुद्धोऽसि बुद्धोऽसि निरंजनोऽसि संसार माया परिवर्जितोऽसि । संसार स्वप्नं त्यज मोहनिद्रां मदालसा इत्युवाच पुत्रं ॥
મદાલસા પોતાના બાળકને જ્ઞાનસ્વરૂપ માનીને તેને સીધુ આત્મભાન કરાવે છે અને માયાથી રહિત નિરંજન, નિરાકાર, શુદ્ધ, બુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ પ્રગટ કરે છે. હકીકતમાં આત્મદ્રવ્ય એક એવું દ્રવ્ય છે કે જે નિર્લિપ્ત અને નિર્વિકાર છે. કૃપાળુ ગુરુદેવના અંતરમાં પણ મદાલસાની આ વાણી જાણે પ્રસ્ફુટિત થઈ છે અને ગાથાના પ્રારંભમાં જ શુદ્ધ બુદ્ધ ' શબ્દનો પ્રયોગ કરીને ચૈતન્યઘન એવા આત્માને દ્રુષ્ટિગત કરાવ્યો છે. ઘરમાં સોનાનો સ્તંભ છે, તેમાં સોળ આના શુદ્ધ સોનુ છે, તેમાં કશો ભેદ કે વિકાર નથી પરંતુ ઘરના માણસોને ખબર જ નથી કે શુદ્ધ સોનાનો સ્તંભ ઘરમાં જ છે. ઘરના માણસો જાણે કે ન જાણે પણ જે શુદ્ધ છે, તે શુદ્ધ જ છે. નજર ન હતી, ત્યારે પણ શુદ્ધ જ હતું અને નજર પડી ત્યારે પણ તે શુદ્ધ છે, તેમ સમજાયું. આ ગાથા પણ મદાલસાની વાણીને ચરિતાર્થ કરતી અને જે નજરથી ઢંકાયેલો હતો તેવા શુદ્ધ સુવર્ણસ્તંભને પ્રગટ કરતી એક અદ્ભુત ઉદ્બોધક નિર્મળ સરિતા જેવી છે.
શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન સ્વયં જ્યોતિ સુખધામ બીજું કહીએ કેટલું, કર વિચાર તો પામ ॥ ૧૧૦ ॥
શુદ્ધ—અશુદ્ધ ભાવોનું રહસ્ય : દાર્શનિક દૃષ્ટિએ કોને શુદ્ધ અને કોને અશુદ્ધ કહેવું તે ઘણો જ ગૂંચવણ ભરેલો પ્રશ્ન છે. દરેક દ્રવ્યો અને તેના પર્યાયો પોત-પોતાની રીતે શુદ્ધ હોય છે. જેને આપણે અશુદ્ધ તત્ત્વ કહીએ છીએ, તે અશુદ્ધિ પણ પોતાના ગુણધર્મથી પરિપૂર્ણ છે અને તે નિશ્ચિત ક્રમમાં પરિણમન પામે છે પરંતુ તે આપણને પ્રતિકૂળ હોવાથી આપણે તેને અશુદ્ધ કહેવા પ્રેરિત થઈએ છીએ. હકીકતમાં અશુદ્ધ તત્ત્વને ખબર નથી કે આપણે અશુદ્ધ છીએ. તે સ્વયં પોતાના ગુણધર્મ અનુસાર પરિણમન કરે છે અને અશુદ્ધિના પણ શુભાશુભ ફળ હોય છે, માટે અશુદ્ધ શબ્દ માનવ બુદ્ધિથી પ્રતિકૂળતા અને અનુકૂળતાના આધારે નિશ્ચિત થયેલો સાપેક્ષ શબ્દ છે. વસ્તુતઃ શુદ્ધ ભાવો શું છે, તે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી સમજવા જેવો વિષય છે, જેનો આપણે પ્રયાસ કરશું.
જેને આપણે અશુદ્ધિ કહીએ છીએ, તેના પણ બે પક્ષ છે. એક જ્ઞાનાત્મક અશુદ્ધિ અને બીજી ક્રિયાત્મક અશુદ્ધિ. એક અશુદ્ધ પરિણમન હોય છે અને બીજું વિપરીત ભાવાત્મક પરિણમન હોય છે. વિપરીત ભાવોને પણ અશુદ્ધ ભાવો સાથે જોડી દેવામાં આવ્યા છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવાત્મા ક્યારે શુદ્ધ ભાવોને ભજે છે અને ક્યારે અશુદ્ધ ભાવોને ભજે છે, તેના મૂળ તપાસવા પડે તેમ છે. અશુદ્ધિની વિવેચનામાં મુખ્ય પ્રશ્ન એ છે કે અશુદ્ધિ એ સ્વકૃત દ્રવ્યનું પોતાનું પરિણમન છે કે પરકૃત પર દ્રવ્યનું પરપરિણમન છે ? આ મૂળભૂત પ્રશ્ન ઉપાદાનજન્ય અશુદ્ધિ
(૨૧૬)
