Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સિદ્ધ ભગવાનમાં બધી બાધાઓના ઉપાદાનનો જ અભાવ છે. ઉપાદાન વિકારયુક્ત હોય તો જ નિમિત્ત સફળ થાય છે. ઉપાદાન પરિશુદ્ધ થયા પછી નિમિત્ત કાંઈ કરી શકતું નથી. સિદ્ધ ભગવાન પરિશુદ્ધ ઉપાદાનયુક્ત હોવાથી સર્વથા અવ્યાબાધ સ્વરૂપ છે. જો કે ત્યાં તો હવે નૈમિત્તિક બાધાનો પણ પૂર્ણ અભાવ છે અને ઉપાદાન તો સર્વથા બાધાઓને પ્રતિકૂળ છે, એટલે બંને રીતે આત્મસ્વરૂપ સર્વથા અવ્યાબાધ છે. જૂઓ ! અવ્યાબાધ સ્વરૂપ કેવી સચોટ નિર્બાધ અવસ્થાનું પ્રદર્શન કરે છે. અનંત જ્ઞાન અને અનંત દર્શન પ્રગટ થયા પછી પણ જો અવ્યાબાધ સ્વરૂપ ન હોય, તો આ અનંતજ્ઞાન-દર્શન પણ એક પ્રકારે વિકલ બની જાય છે. જેમ વૃક્ષ ઘણું સુંદર હોય પરંતુ તે ફળ રહિત હોય, બગીચો સુંદર હોય પરંતુ તેમાં વિષાક્ત પ્રાણીઓ રહેતા હોય, તો તે બાધા રહિત ન હોવાથી તે નિર્મૂલ્ય થઈ જાય છે. તે જ રીતે આત્મસ્વરૂપ અવ્યાબાધ ન હોય, તો સિદ્ધાવસ્થાનું મૂલ્ય ઘટી જાય છે, માટે આ ગાથામાં શાસ્ત્રકારે અનંતજ્ઞાન–દર્શનનું કથન કર્યા પછી અવ્યાબાધ સ્વરૂપનું ઉદ્બોધન કર્યું છે. અવ્યાબાધ સ્વરૂપ તે જ મોક્ષનું સાચું સ્વરૂપ છે. અવ્યાબાધ અવસ્થા એટલે મુક્તિ અને મુક્તિ એટલે અવ્યાબાધ અવસ્થા. આમ મુક્તિ સાથે અવ્યાબાધ અવસ્થાનું સંપૂર્ણ તાદાત્મ્ય છે.
વિશેષ વાત – આમ તો આપણે કહ્યું કે અવ્યાબાધ અવસ્થા વિના અનંતજ્ઞાનનું મૂલ્ય ઘટી જાય છે પરંતુ આ કથન પણ સાપેક્ષ છે. હકીકતમાં તો જ્ઞાન સ્વયં એક એવી શક્તિ છે અને તેમાંય કેવળજ્ઞાન તે પરિપૂર્ણ શક્તિ છે, જેથી તેમાં બાધાનું ઉપાદાન ન હોવાથી સ્વયં સહજ ઉત્પત્તિની સાથે જ તે અવ્યાબાધ રૂપ હોય છે. અનંત જ્ઞાન કહો કે કેવળજ્ઞાન કહો, તે અપૂર્વ, અગમ્ય જ્ઞાનાત્મક શક્તિ છે. સ્વયં નિષ્ક્રિય છે જ પરંતુ તેના ઉપર આક્રમક તત્ત્વો આક્રમણ કરે તે પહેલાં જ તે નિષ્ક્રિય થઈ જાય છે. આમ કેવળજ્ઞાનની નિષ્ક્રિયતાનું ઉભય સ્વરૂપ અતિ ચિંતનીય છે. શાસ્ત્રકારે અહીં અવ્યાબાધ સ્વરૂપ કહ્યું છે, તે પણ હકીકતમાં કેવળજ્ઞાનનું જ અવ્યાબાધ સ્વરૂપ છે. અવ્યાબાધ તે જ્ઞાનનું વિશેષણ નથી પરંતુ તે સ્વયં જ્ઞાનની પ્રકૃતિ છે. અનંત જ્ઞાન તે જ રીતે ઉદ્યૂત થયું છે કે જ્યાં બાધાનો સર્વથા અભાવ છે. આ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે શાસ્ત્રકારે અવ્યાબાધ શબ્દ દ્વારા કેટલા ગંભીર ભાવો વ્યક્ત કર્યા છે. વ્યવહારમાં પણ મનુષ્ય નિરાપદ સ્થિતિની ઝંખના કરે છે તો સંપૂર્ણ નિરાબાધ કે અવ્યાબાધ સ્વરૂપ અનંત શાંતિનું ઉદ્ગમ છે, તેમાં આશ્ચર્ય નથી. હવે આ ગાથા અહીં પૂરી કરી તેના આધ્યાત્મિક સંપૂટને પ્રેક્ષાગત કરીએ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : જૂઓ, અત્યાર સુધી ગાથાનો પ્રવાહ કે ઉદ્દાતાનું કથન માર્ગ પ્રધાન હતું અને પ્રત્યેક ગાથામાં માર્ગના ઉદ્બોધનમાં પણ આપણે આધ્યાત્મિક ભાવોનો રસાસ્વાદ લીધો હતો પરંતુ આ ગાથા તો સાક્ષાત્ લક્ષવેધી હોવાથી પુનઃ સુષુપ્ત એવા અનેક આધ્યાત્મિક ભાવોનું ઉદ્દગાન કરી જાય છે. જેમ સ્વરમાં હ્રસ્વ અને દીર્ઘ પછી પ્લુતનું સ્થાન હોય છે, તેમ આધ્યાત્મિક ભાવો જ્યારે ચરમ સ્થિતિમાં આરૂઢ થાય ત્યારે હ્રસ્વ, દીર્ઘ જેવા મધ્યમ સ્વરોનો ત્યાગ કરી જાણે પ્લુત સ્વરમાં ઉદ્ગાન થતું હોય, તેવા ભાવો આધ્યાત્મિક સંપૂટમાં સંભળાય છે. અસંખ્ય પ્રદેશી આત્મદ્રવ્ય તો અનાદિકાળથી અબાધિત રૂપે પોતાનું અસ્તિત્વ જાળવી રાખે છે. હીરાનું મૂલ્ય હીરા સાથે જોડાયેલું છે. જ્ઞાનના અભાવે હીરાના મૂલ્યમાં વધઘટ જણાય છે. જ્ઞાનનું જાગરણ થતાં વસ્તુ
(૨૧૪).
