Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સુખદુઃખનો આધાર માન્યો છે, તે અજ્ઞાનમૂલક ભાવાત્મક દેહાધ્યાસ છે, તે છોડવાનો છે અથવા જ્ઞાન થતાં તે દેહાધ્યાસ સ્વયં છૂટે છે અને જીવ કર્તાપણાના મોહથી કે કર્તાપણાના હજારો ટનના બોજાથી મુક્ત થઈ જાય છે. કોઈ નદીના કિનારે બેઠેલો માણસ નદીના પ્રવાહને જોઈને ભ્રમ કરે કે હું આ નદી વહાવી રહ્યો છું, તો તે મિથ્યાભ્રમ છે. હકીકતમાં નદી પોતાના ક્રમથી વહી રહી છે. એ રીતે સંસારમાં બેઠેલો મનુષ્ય કે દેહમાં નિવાસ કરતો જીવ પોતાને કર્તા માનીને બાહ્ય ક્રિયાનો અધિષ્ઠાતા બને છે. વસ્તુતઃ આ ક્રિયાકલાપ ચાલી રહ્યો છે. જ્ઞાન થતાં આ સત્ય સમજાય છે કે હું કર્તા નથી. દેહાધ્યાસના કારણે આ વિકાર થતો હતો. દેહાધ્યાસ જવાથી એક ભ્રમજાળ માંથી કે કર્તાપણાના વિકારથી જીવ મુક્ત થઈ જાય છે. જે રીતે કર્તૃત્વનું ભૂત લાગેલું છે તેનાથી પણ વધારે ભયજનક ભોક્તાપણાનું ભૂત છે. કર્તાપણામાં કેવળ જ્ઞાનનો વિકાર છે, જ્યારે ભોક્તાપણામાં સંવેદન છે, સુખદુઃખનો આસ્વાદ છે. સુખની આસક્તિ અને દુઃખનો તિરરકાર ભોક્તાપણાની આ બન્ને પાંખ સમગ્ર રાગદ્વેષ સાથે જોડાયેલી છે. આપણા શાસ્ત્રકાર અને સમગ્ર શાસ્ત્રો રાગદ્વેષને જ સંસારનું મૂળ માને છે. ભોક્નત્વભાવ પણ દેહના અધ્યાસથી જ ઉદ્ભવ્યો છે. ત્યાં પણ સમજવાનું એ છે કે ભોગભાવ લય થવાનો નથી કારણકે તે ઉદયમાન કર્મોનું ફળ છે અને જ્યાં સુધી દેહ છે ત્યાં સુધી શુભાશુભ કર્મોના ઉદયરૂપ ભોગભાવ જળવાઈ રહેવાનો છે. એટલે અહીં પણ ભાવાત્મક ભોગભાવનો અભાવ થાય છે અને નિશ્ચય થાય છે કે હું કર્તા નથી તો હું ભોક્તા પણ નથી. બન્ને પ્રકારનું વિકારી જ્ઞાન લય થવાથી અને વાસ્તવિક નિર્ણય થવાથી જ્ઞાનમાંથી કર્તુત્વ કે ભોક્નત્વ વિલુપ્ત થાય છે. બાકી તો પૂલ દ્રષ્ટિએ જ્યાં સુધી દેહ છે, ત્યાં સુધી અને જ્યાં સુધી દેહમાં આત્મા અધિશયિત છે, ત્યાં સુધી આ નાટક ચાલુ રહેવાનું છે. સિદ્ધિકારે અકર્તાપણ અને અભોક્તાપણું કહ્યું છે, તે આત્યંતર દેહાધ્યાસ જવાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
મર્મ શબ્દનો મર્મ – અહીં શાસ્ત્રકારે “મર્મ” શબ્દ વાપર્યો છે. મર્મનો અર્થ રહસ્ય થાય છે અને મોટું રહસ્ય એ જ છે કે બધા દ્રવ્યો પોતાની ક્રિયા કરવામાં સ્વતંત્ર અને સમર્થ છે. માનવ શરીર પણ પોતાની રીતે સમગ્ર ક્રિયાનું સંચાલન કરે છે. છતાં આ દૃષ્ટારૂપ આત્મા મિથ્યા કર્તા કે ભોક્તાની ચાદર ઓઢીને સાથે નાચવા માંડે છે. નાટકનો દ્રષ્ટા સ્વયં નટ બની જાય છે તે શું ઓછું આશ્ચર્ય છે ? આ છે આ ગાથાનો મર્મ. ગાથામાં બે વખત સદ્ગુરુએ જેને ઉપદેશરૂપ પાત્ર માન્યો છે તેને “તું” કારાથી જાગૃત કરવા પ્રયાસ કર્યો છે અને શ્રોતાને તું કહીને સંબોધન કર્યું છે. આ “તું” કાર શબ્દ ઓછાપણાની અભિવ્યક્તિ કરે છે પરંતુ જ્યારે જ્ઞાની પુરુષ “તું' કહીને કોઈને સંબોધન કરે છે ત્યારે આ “તું કોણ છે ? તે પણ એક મર્મવાચી શબ્દ છે. સાધારણપણે વ્યવહારમાં હું અને મારું આ બે શબ્દો માયાનો ઘેરાવો બનાવી લે છે. સમગ્ર જીવરાશિને તેમાં બાંધી રાખે છે. ત્યારે “હું” થી મુક્ત કરે તેવો શબ્દ “તું” છે. જે માણસ વારંવાર “હું બોલે છે, તેને જ્ઞાની પુરુષ પૂછે છે કે ભાઈ ! “હું બહું બોલો છો તો તું કોણ છો ? “હું ની સામે “તું' શબ્દ પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે અને તેને પૂછવામાં આવ્યું છે કે “તું” કોણ છો ? અર્થાત્ તારો આત્મા કોણ છે, જેનાથી તમે “હુંકારને જન્મ આપ્યો છે ? હે ભાઈ ! “હું” કારને જન્મ આપનાર “તું” કોણ છે ? હું તે વિકારીભાવ છે અને વિકારીભાવ જેનાથી પેદા થયો છે તેવો આત્મા અવિકારી છે એટલે જ્ઞાનીજન કહે છે કે હું તે વિકાર છે અને તું' તે આત્મા છે, માટે હું થી આગળ વધીને
પર ૨૦૫) .
