Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ચાલે છે, તેમ આ ઈન્દ્રિયાદિ ઘોડા આસક્તિ રૂપી લગામથી પોતાનો વ્યાપાર પ્રસ્તુત કરે છે. આ બીજા નંબરના સંબંધમાં એક ચિંતન પણ આવશ્યક છે, જેનું થોડું વિવેચન કરીએ.
રાગાદિ આસક્તિથી ઉપકરણોનો વ્યાપાર થતાં ભોગભાવની સૃષ્ટિ જરૂર થાય છે પરંતુ આખું આ તંત્ર કર્માધીન પણ છે. આસક્તિની અનુકૂળતા ત્યારે જ જળવાઈ રહે, જો સાથે પુણ્યનો ઉદય હોય, જો પુણ્યના ઉદયનો અભાવ હોય અથવા પાપકર્મ પ્રવર્તમાન હોય, તો ઈચ્છા, આસક્તિ કે ઉપકરણો હોવા છતાં પાપકર્મના કારણે એક દુઃખાત્મક નાટક ભજવાય છે. હવે આ જીવની એક વિચિત્ર સ્થિતિ સર્જાય છે. ભોગોની આસક્તિ તો દૂર રહી પરંતુ હવે આ પાપકર્મ ક્યારે છૂટે, તેવી માઠાધ્યાનરૂપી આસક્તિ નિરંતર વર્તે છે, જેને શાસ્ત્રોમાં આર્તધ્યાન કહ્યું છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે દેહ અને જીવનો આ બીજા પ્રકારનો સંબંધ આસક્તિ સાથે સંબંધિત હોવા છતાં ઘણે અંશે પરાધીનભાવે કે મોહભાવે દેહનો ઉપભોગ કરે છે. તે લગભગ દુઃખનું તાંડવ વધારે છે અને સુખ અંશમાત્ર છે, તેમ શાસ્ત્રકારો કહે છે. (૩) આ બંને સંબંધથી ઉપર દેહ અને આત્માનો ત્રીજો સંબંધ સાધનાને અનુકૂળ એવો અનાસક્તયોગવાળો સંબંધ છે. દેહ છે અને દેહ સુખ-દુઃખનું ભાજન છે તે પણ એક હકીકત છે, છતાં જીવાત્મા માને છે કે દેહ મારું ઘર નથી, તે વિસર્જનશીલ સ્વભાવવાળો છે, તેથી દેહભાવોને ન ભજતાં દેહમાં જે નિવાસ કરે છે, તે પરમાત્મસ્વરૂપી આત્માને સમજીને ભોગભાવથી નિરાળા થઈને વિરક્તભાવોને ગ્રહણ કરી, કલ્યાણનો માર્ગ ધારણ કરે છે. જે દેહ ભોગનું ભાજન છે, તે હવે પરમાર્થનું ભાજન બને, ધર્મનું સાધન બને, તે રીતે દેહનો ઉપયોગ કરવો અને રાગાદિ આસક્તિથી દૂર રહી આ જ્ઞાનાદિ ઉપકરણોનો ઉત્તમ પ્રયોગ કરી આત્મા–પરમાત્માની દિવ્યશક્તિનો પ્રસાદ મેળવવો, આ છે દેહનો જીવ સાથેનો ત્રીજા પ્રકારનો સંબંધ.
આ ત્રણે સંબંધનો વિચાર કર્યા પછી વાસ્તવિક સ્થિતિનો વિચાર કરીએ. દેહ તે જીવની ઉત્તમ સંપત્તિ છે અને બાહ્ય સાધનાથી લઈને આંતરિક સાધના સુધી દેહનું અવલંબન બની રહેવાનું છે. દેહનો અનુકૂળ યોગ સાધનામાં પૂરો સહયોગ આપે છે. શરીરમાઈ રહ7 વર્ષTધનમાં ખરેખર ! શરીર ભોગનું સાધન નથી પરંતુ ધર્મનું સાધન છે. દેહ પ્રત્યે સાચી વૃષ્ટિ કેળવવી, તે પરમ આવશ્યક છે પરંતુ મોહાદિ કર્મના પ્રભાવે અને રાગાદિ પરિણામો ઉદયમાન હોવાથી દેહ પ્રત્યે જે જ્ઞાનાત્મક દ્રષ્ટિ હોવી જોઈએ, તે ન રહેતાં આસક્તિના કારણે ભોગદૃષ્ટિનો ઉદ્ભવ થાય છે.
આત્મકલ્યાણ તો દૂર રહ્યું પરંતુ સામાન્ય મનુષ્યજીવનમાં કે સમાજ કે રાષ્ટ્રના અભ્યદયમાં કે પોતાના સ્વાથ્ય સુખને જાળવી રાખવા માટે પણ આસક્તિ છોડીને દેહ પ્રત્યે સાચી દ્રષ્ટિ કેળવવી જરૂરી છે પરંતુ મિથ્યાસંસ્કારોના કારણે જેમ કાદવનો કીડો કાદવમાં આસક્ત રહે છે, તેમ જીવાત્મા ભોગભાવમાં આસક્ત બની બાહ્ય સુખોમાં લીન બને છે અને આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિથી દૂર રહે છે, માટે આપણા સિદ્ધિકારે આધ્યાત્મિક ઉત્થાનના આ પ્રથમ ચરણમાં “છૂટે દેહાધ્યાસની વાત કરી છે. અહીં સાધકે સમજી લેવાનું છે કે જો ભોગાસક્તિ કે દેહાસક્તિ જાય, તો જ દેહાધ્યાસ છૂટવાની જ્ઞાનકળાનો વિકાસ થાય છે, ક્રમ એ પ્રકારે બન્યો કે દેહના ઉપકરણો જેમ ભાગોને અનુકૂળ છે, તેમ તે જ ઉપકરણો જ્ઞાન અને ત્યાગને પણ અનુકૂળ છે. એટલે સર્વપ્રથમ દેહના
- (૨૦૩) -
