Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કળાઓનો ઉદ્ભવ થયો છે. ખરૂં પૂછો તો જીવન એ ભોગભાવની જ પર્યાય છે. જે કાંઈ ભોગવે છે, તે જીવન છે અને જ્યાં જીવન છે, ત્યાં ભોગભાવની જ પર્યાય છે. આ ચોથું સ્થાનક વિશાળ ભોગભાવની વ્યાખ્યાઓથી ભરપૂર છે. સિદ્ધિકારે “આત્મા ભોકતા છે', તેમ કહીને જીવની વર્તમાન અવસ્થાનું આખ્યાન કર્યું છે, તે ઉપરાંત જીવની જે અંતિમ અવસ્થા છે, તેનું બીજ વાવ્યું છે. જીવ ભોકતા છે, તેમ કહેવાનો સાર તે સ્વયં અજ્ઞાનથી ભોકતા બન્યો છે. હકીકતમાં તે ભોકતા નથી. આ ચોથું પદ જીવને સુખદુઃખના ભોગથી મુકત થવા માટેની ચાવીની સૂચના કરે છે.
ક્રિયાથી વિભકિત – આર્યગ્રંથો અને સમગ્ર ભારતીય આધ્યાત્મિક સાહિત્ય કે જૈનદર્શનનું મુખ્ય લક્ષ મોક્ષ છે. આ પાંચમું સ્થાનક મોક્ષનો ઉલ્લેખ કરીને સાધનાનો રથ ક્યાં સુધી યાત્રા કરશે, તેનું કેન્દ્રબિંદુ ઉપસ્થિત કરે છે. મોક્ષ નથી તો સાધના નથી અને સાધના નથી તો મોક્ષ નથી. પૈસો નથી તો વ્યાપાર નથી અને વ્યાપાર નથી તો પૈસો નથી. વ્યાપારનું લક્ષ જેમ ધન છે, તેમ આ યોગીજનોના વ્યાપારનું લક્ષ મોક્ષ છે. મુકિતનો ગંભીર પ્રશ્ન અસ્તિત્વ ધરાવે છે. મોક્ષના વિષયમાં ભલે થોડું લખાણ હોય પરંતુ મોક્ષ જીવનની એક અણમોલ મુકિતધારા છે, તેના માટે વિવિધ પ્રશ્નો અને તેની વ્યાખ્યા કરનારા અનેક સિદ્ધાંતો મોક્ષના સ્વરૂપને પ્રગટ કરવા માટે મથ્યા છે. મૂળમાં મોક્ષ થશે કે નહીં, તે બાબતમાં શંકાથી ઘેરાયેલો આ પ્રશ્ન સ્વયં જીવને મુકત થવાની પ્રેરણા આપે છે. આ પાંચમું પદ કે પાંચમું સ્થાનક સહુથી મહત્ત્વપૂર્ણ અને સહુથી ગંભીર એવા પ્રશ્નને પોતાના ઉદરમાં સંચિત કરીને મોક્ષનો પ્રકાશ આપવા માંગે છે. ખરેખર તો એક મોક્ષ માત્ર જ ઉપાસ્ય છે. તે અધ્યાત્મશાસ્ત્રનું એક નક્કર સોપાન છે. જીવની મુકિત થાય, તે ઠીક છે પરંતુ વ્યવહારમાં પણ બધી ઈન્દ્રિયોને તેના દૂષણથી મુકત રાખવાની ભારોભાર આવશ્યકતા છે. નિર્દોષ દૃષ્ટિ, તે આંખનો મોક્ષ છે. કુશ્રવણથી બચવું, તે કર્ણમુકિત છે. કુવચનોથી બચવું, તે રસનાથી મુકિત છે. ખોટા અને પાપસ્વાદથી બચવું, તે રસમુકિત છે. બ્રહ્મચર્યની સાધના કરવી, તે વાસનામુકિત છે. સમગ્ર જીવનને નિર્દોષ રાખવું, તે જીવનમુકિત છે. આ રીતે વિચારતાં મોક્ષપદની વ્યાપકતા અને વિશાળતા દૃષ્ટિગોચર થાય છે. આ પાંચમું પદ ઉપાદેય માનીને સિદ્ધિકારે એક અણમોલ હીરો સુપ્રત કર્યો છે. મોક્ષપદની થોડી રૂપરેખા નિહાળ્યા પછી એમ લાગે છે કે છઠું સ્થાનક સહજ રીતે ઉપાદેય બને છે.
વિભક્ત થવાના સાધન – “સાધન વગર સિદ્ધિ નહીં વસ્તુ ગમે તેટલી સારી પ્રતીત થતી હોય અને હકીકતમાં પણ સારી હોય, છતાં જ્યાં સુધી તેને પ્રાપ્ત કરવાના કોઈ ઉપાય ખબર ન હોય, ત્યાં સુધી પ્રાપ્તિનો સંભવ નથી. સહુથી મોટી વાત તો એ છે કે પ્રત્યેક સમસ્યાના ઉપાય તો હોય જ છે પરંતુ તે ઉપાયનું જ્ઞાન ન હોવાથી કોઈ વ્યકિત એમ કહે કે ઉપાય નથી. તે જ્ઞાનના અભાવે પદાર્થનો અભાવ માનવા તૈયાર થાય છે, આ વ્યકિતની નિર્બળતા અને અદૂરદર્શિતા છે. છઠ્ઠા પદમાં પણ એમ જ બન્યું છે. શંકાકારને ઉપાયનું જ્ઞાન ન હોવાથી મોક્ષનો કોઈ ઉપાય નથી, તેમ શંકા કરી છે. જ્યારે શાસ્ત્રકાર દયાળુ ભગવંતે ઉત્તમ તર્કો દ્વારા ઉપાય સંબંધી અજ્ઞાનનું છેદન કરી ઉપાયના દર્શન કરાવ્યા છે. ૩૫ાન સિદ્ધયન્ત મોક્ષ તે વાતને સિદ્ધ કરી છે. આ છઠ્ઠા કેન્દ્રબિંદુનો વ્યાપક દૃષ્ટિએ વિચાર કરીએ, તો તે મોક્ષના ઉપાય પૂરતું સીમિત નથી પરંતુ એક
