Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
રહસ્યમય કારણ – ક્રિયા માત્ર ક્રિયાત્મક હોવાથી તેના કર્મનો સ્વીકાર કરવો પડે છે. નિર્ધારિત લક્ષ્ય સુધી જવામાં ક્રિયાના અસંખ્ય સમયનો સ્પર્શ થાય છે અને ક્રિયા ક્રિયાશીલ હોવાથી પોતાના ક્રમ પ્રમાણે ક્રિયાનું સમાપન કરે છે. જ્યારે જ્ઞાન તે સ્વયં ક્રિયાત્મક નથી. જ્ઞાનનો કોઈ ક્રમ નથી. જ્ઞાન એક પ્રકારનું ઉદ્ઘાટન છે. આંખ ખોલવાથી તત્પણ બધો આભાસ એક સાથે દૂર થઈ જાય છે. તેમ જ્ઞાનનું નેત્ર ખુલતાં એક જ ક્ષણમાં તે સત્યનું ઉદ્ઘાટન કરી આપે છે. દર્શનશાસ્ત્રોમાં પણ કહ્યું છે, “નિષ્યિયમ્ જ્ઞાન” અર્થાત્ જ્ઞાન એક જ્ઞપ્તિ છે, ક્રિયા નથી. કોઈપણ વસ્તુને પ્રાપ્ત કરવામાં સમય લાગે છે પરંતુ પ્રાપ્તિ સ્થાનનું જ્ઞાન એક ક્ષણમાં થઈ શકે છે. સિદ્ધ અવસ્થા મેળવવામાં શેષ કર્મોની નિર્જરાત્મક ક્રિયા થવામાં સમય લાગે કે બે–ચાર જન્મ પણ લાગે પરંતુ સિદ્ધદશાને સમજવામાં એક ક્ષણ જ પર્યાપ્ત છે. અનંતકાળથી સિદ્ધ સ્વરૂપનું જે અજ્ઞાન હતું, તે એક ક્ષણના જ્ઞાનથી ટળી જાય છે. જ્ઞાનનું રહસ્ય અદ્ભુત છે, અપ્રાપ્તની પ્રાપ્તિ, અદ્રશ્યનું દર્શન એક ક્ષણમાં કરાવી આપે, તે જ્ઞાનનો મહિમા છે. દર્પણમાં પ્રતિબિંબ પડવામાં વાર લાગતી નથી, તેમ જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબ પ્રગટ થવામાં એક ક્ષણ પણ ઘણી વધારે છે, માટે અહીં જ્ઞાનનું જે રહસ્ય છે તે ગાથામાં એક ઉપમા આપી સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે.
સમજવા યોગ્ય એક ઉચિત ખુલાસો :
વસ્તુતઃ સાધનાના બે મુખ્ય પક્ષ છે. (૧) જ્ઞાનાત્મક અને (૨) ક્રિયાત્મક. ક્રિયાત્મક સાધનામાં લાંબો સમય અવશ્ય લાગે છે. જો કે જેટલો કાળ પાપબંધનમાં ગયો છે તેટલો કાળ ધોવામાં લાગે, તેવો નિયમ નથી, પરંતુ પાપકર્મનો ક્ષય થવામાં એક ક્ષણ પર્યાપ્ત નથી. ક્રિયાત્મક સાધના ક્રમિક હોય છે. જે મત સાધના માટે દીર્ઘકાળ બતાવે છે, તે ક્રિયાત્મક સાધનાના આધારે છે. આપણે વિષયની સ્પષ્ટતા માટે અહીં એક ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરીએ.
૧. કર્મ બાંધવાનો સમય દીર્ઘ, ધોવાનો સમય અલ્પ. ૨. કર્મ બાંધવાનો સમય દીર્ઘ, ધોવા માટે પણ દીર્ઘ સમય. ૩. કર્મ બાંધવાનો અલ્પકાળ, ધોવા માટે સુદીર્ઘ કાળ. ૪. કર્મ બાંધવામાં અલ્પકાળ, ધોવા માટે પણ અલ્પકાળ.
આ ચૌભંગીથી એ સ્પષ્ટ છે કે એક ક્ષણમાં અનંતકાળના પાપ ધોઈ શકાતા નથી પરંતુ પાપને ધોવામાં સમય લાગે છે. જન્મજન્માંતરની સાધના પછી જીવ નિર્મળ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. મેલુ કપડું પણ સાફ કરતાં કેટલોક સમય લાગે છે. એટલે અહીં સમજવાની એ ભૂલ ન થાય કે જે લાંબા કાળની સાધના છે તે ક્રિયાત્મક સાધનાના આધારે છે. લગભગ બધા સંપ્રદાયો કે શાસ્ત્રોમાં ક્રિયાત્મક સાધનાની જ વિવેચના વધારે હોય છે.
બીજી જ્ઞાનાત્મક સાધના છે. આ સાધના જ્ઞાનને આશ્રિત છે. જ્ઞાનનું સામર્થ્ય અપૂર્વ છે. લાંબા કાળના અજ્ઞાનને ધોવા માટે એક ક્ષણનું જ્ઞાન પર્યાપ્ત છે. ઉપર્યુકત ગાથામાં સિદ્ધિકારે કોટિવર્ષનું સ્વપ્ન..” કહીને જે ભાવ વ્યકત કર્યો છે, તે જ્ઞાનાત્મક સાધનાના આધારે કહ્યું છે. કોઈ ચોરને આપણે ઘણા વર્ષો સુધી વિધ્વાસપાત્ર માની ચોર ગણ્યો નહીં પરંતુ આ ચોર છે તેવું
