Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
જાણપણું થવામાં એક ક્ષણ લાગે છે. ઘણા વર્ષ સુધી તેને અચોર માન્યો હતો પણ આ ચોર છે તેમ સમજવામાં એક દિવસ તો શું પણ એક ઘડીની પણ જરૂર નથી, ફકત એક પળમાં સત્ય સમજાય જાય છે. આ છે જ્ઞાનનો મહિમા. જ્ઞાન એક પ્રકારનો પ્રકાશ છે. લાંબા ટાઈમના અંધારાને દૂર કરવા માટે લાંબા ટાઈમની જરૂર નથી. નેત્ર ઉઘડતાં જ વિશ્વદર્શન થાય છે. ઘણા વર્ષો સુધી નેત્ર બંધ હતા, તેથી અદર્શન હતું. દર્શન માટે ઘણા વર્ષ સુધી પ્રતીક્ષા કરવાની આવશ્યકતા નથી. આ આખી જ્ઞાનાત્મક પ્રક્રિયા છે. માટે કવિરાજની આ ઉત્તમ જ્ઞાનાત્મક પંકિતનો કોઈ એવો ઉપયોગ ન કરે કે કોઈપણ પ્રકારની સાધના ઘણા સમય સુધી કરવાની જરૂર નથી. એક ક્ષણમાં જ કામ પૂર્ણ થઈ જાય છે, તેમ નથી. જ્ઞાનાત્મક સાધના એ પ્રથમ ચરણ છે, જે સમજણ આપે છે પરંતુ કાર્યસિદ્ધિમાં સમજણ પર્યાપ્ત નથી. સમજણ પછી સુધારાની ક્રિયા બાકી રહે છે. પાણીમાં તરી શકાય છે તેવું જાણપણું થયા પછી તરવાની ક્રિયા ન કેળવે, તો તેને ડૂબવાનો અવસર આવે. તરી શકાય છે તે એક સૈદ્ધાંતિક સત્ય છે અને તે એક ક્ષણમાં સ્પષ્ટ થઈ જાય છે પરંતુ તરવા માટે વ્યવસ્થિત ક્રિયાની જરૂર છે અને તરવાની ક્રિયામાં સમય વ્યતીત થાય છે.
કોટિ વર્ષનું સ્વપ્ન શું છે ? કોટિ વર્ષ તે એક સામાન્ય વ્યવહારયુકિત છે. તેનો અર્થ ઘણું લાંબુ સ્વપ્ન થાય છે કારણ કે કોઈ વ્યકિત કરોડો વર્ષ સૂવે તો જ કરોડ વર્ષનું સ્વપ્ન બની શકે પરંતુ નિદ્રાનો કોઈ એવો પ્રકાર નથી કે કોઈ વ્યકિત કરોડ વર્ષ સૂઈ શકે, માટે કોટિ વર્ષના સ્વપ્નનો મીમાંસીય અર્થ એ છે કે લાંબુ સ્વપ્ન અર્થાત્ સ્વપ્ન દીર્ઘકાલ સુધી ચાલ્યું હોય, તેવું સ્વપ્ન.
આ ગાળામાં સ્વપ્ન શબ્દ આવ્યો છે, તેથી સ્વપ્નની સ્થિતિનો પણ થોડો વિચાર કરવો ઘટે છે. શાસ્ત્રોમાં નિદ્રાના પાંચ પ્રકાર બતાવ્યા છે અને સ્વપ્ન બાબત પણ ઘ, વિવેચન જોવા મળે છે. લૌકિક જગતમાં સ્વપ્નશાસ્ત્રની રચના થયેલી છે પરંતુ કોઈએ એ ખુલાસો કર્યો નથી કે સ્વપ્ન શા માટે આવે છે અને સ્વપ્નમાં જે ભૌતિક રચના થાય છે, નદી-નાળા, પહાડ ઈત્યાદિ દેખાય છે, તે બધી રચના કેવી રીતે થાય છે? શું સ્વપ્ન તે મિથ્યા આવિર્ભાવ છે કે હકીકતમાં કોઈ પરમાણુની સૃષ્ટિ છે? જૈન સિદ્ધાંત અનુસાર દ્રવ્યાનુયોગના આધારે સ્પષ્ટતઃ કહી શકાય છે. કે કોઈપણ તત્ત્વ મિથ્યા નથી, સિવાય કે એક અજ્ઞાન. સૃષ્ટિમાત્ર અને દૃશ્યમાત્ર કોઈપણ પ્રકારની પરમાણુની સંરચના છે, તે ક્ષણિક સૃષ્ટિ છે. જેમ પરમાણુ દ્વારા દીર્ઘકાલીન પદાર્થોની રચના થાય છે, તેમ મનોભૂમિમાં સૂક્ષ્મ પરમાણુઓ દ્વારા સૂક્ષ્મ સૂષ્ટિની પણ આવિભૂતિ થાય છે. મનુષ્યના સ્થૂલ અવયવો ક્લાંત થઈ જવાથી તે નિદ્રાધીન થઈ જાય છે પરંતુ તેની માનસિક ભૂમિકા કે મનોયોગ શાંત ન થયો હોય, તો તે ક્રિયાશીલ રહે છે અને આવા સમયે તેની ઉદય પ્રણાલી અનુસાર સૂથમ પરમાણુઓ દ્વારા ક્ષણિક સંરચનાઓ થવાથી તે મનને ખોરાક પૂરો પાડે છે અર્થાતું મનોયોગ પ્રમાણે પુદ્ગલ પરિણતિ થાય છે. કર્મના આવા ક્ષણિક ઉદયભાવો પણ સંભવિત છે. આ છે સ્વપ્ન સૃષ્ટિનું વિધાન. કેટલાક મત સ્વપ્નનાડીનું વર્ણન કરે છે. મન જ્યારે સ્વપ્નનાડીમાં પ્રવેશ કરે, ત્યારે સ્વપ્નનો આભાસ થાય છે. તેના બીજા કેટલાક વૈજ્ઞાનિક કારણો પણ બતાવવામાં આવે
