Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ટૂંકમાં કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે નિર્વાણ શબ્દ ઘણો આદરણીય હોવા છતાં ભૂલવું ન જોઈએ કે એ અભાવ અવસ્થાનો દ્યોતક છે અને અરૂપી આત્મસતાનો પરિચાયક છે. લગભગ બધી આરાધનાઓ અંતે નિર્વાણ પ્રાપ્તિને માટે જ ઉદ્ભવેલી આરાધનાઓ છે પરંતુ તેમાં જો જ્ઞાનનું અવલંબન લેવામાં ન આવે અને જ્ઞાનને જ મુખ્ય સ્તંભ માનવામાં ન આવે તો નિર્વાણ એક પ્રકારે પૂર્ણ શાંતિનું ઉપકરણ બનતું નથી.... અસ્તુ. આ છે નિર્વાણનો મહિમા.
આપણા સિદ્ધિકા૨ે ‘દેહ છતાં નિર્વાણ’ કહીને વિદેહ અવસ્થાનું આખ્યાન કર્યું છે અને બધા દેહસંબધી ભોગાત્મક ભાવો એક પ્રકારે ત્યાજય માન્યા છે. દેહ હોવા છતાં દેહના વિકારી કાર્યાનો નિષેધ કર્યા છે. દેહ સાત્ત્વિક ભાવે પોતાની ક્રિયા કરે અને જ્ઞાન કેવળજ્ઞાન રૂપ બની જ્ઞાનમાં સમાવિષ્ટ રહી, પરમ વિરકિતનો અનુભવ કરે. આ રીતે ફકત જ્ઞાન જ નહી પરંતુ દેહની પણ ઉત્તમક્રિયા માટે પરોક્ષભાવે સિદ્ધિકા૨ે પ્રેરણા આપી છે. માલિક હોવા છતાં માલિકપણાનું અભિમાન છોડી પોતે સ્વામીત્વ સ્થિતિમાં કાયમ રહે, તો બાકીના કર્મો સ્વતઃ સાત્ત્વિક ભાવે પરિણમન કરે છે, તે જ રીતે દેહ હોવા છતાં દેહનો માલિક દેહાભિમાનથી નિરાળો થઈ સ્વયં પોતે સ્વામીત્ત્વ અવસ્થાનો અનુભવ કરે તો દેહ સ્વયં યોગ્ય ક્રિયા કરશે અને પોતે પણ નિજાનંદમાં મસ્ત બની નિર્વાણ અવસ્થાનો આનંદ લેશે, જળકમળવત્ સ્થિતિનો સાધનાનો જે એક ઉત્તમ પ્રકાર છે તેવી વિદેહ અવસ્થાનો અનુભવ કરશે, દેહ છતાં નિર્વાણનો અનુભવ કરશે.
સિદ્ધિકારે આ પદમાં અધ્યાત્મસંસ્કૃતિની બે ધારા ત્યાગ અને વૈરાગ્ય, એકમાં ઘર સંસારનો ત્યાગ છે અને બીજી ધારામાં ત્યાગ ન હોવા છતાં વિરકિત છે, તેને જળકમળવત્ સાધના કહેવાય છે, તેનો આ પદમાં ઉલ્લેખ કરીને વિરકિતની પરમદશાની અભિવ્યકિત કરી છે.
બૌદ્ધદર્શનમાં પણ નિર્વાણને મુખ્ય લક્ષ્ય માન્યું છે. નિત્યવાદી બધા દર્શનો નિર્વાણ પછી આત્મસત્તાનો સ્વીકાર કરે છે, જ્યારે બૌદ્ધદર્શનનું નિર્વાણ દીપનિર્વાણ – નિર્વાણ પછી કાંઈ રહેતું નથી. તે જીવનની અંતિમક્રિયા છે. ત્યારપછીની કોઈ શાશ્વત ક્રિયા નથી. નિર્વાણ થવું, તે એક અભાવાત્મક પરિપૂર્ણ શાંતિ છે. નિર્વાણમાં પરમ નિવૃત્તિની સૂચના છે. જે હોય તે પરંતુ વાસનાની સંપૂર્ણ સમાપ્તિ બધા દર્શનોને માન્ય છે. વિકાર અને વાસનાનો કાંટો નીકળી જતાં દેહ હોવા છતાં જીવાત્મા નિર્વાણની અનુભૂતિ કરે છે... અસ્તુ. હવે આપણે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિહાળીએ.
આઘ્યાત્મિક સંપૂટ : ગાથામાં ‘નિર્વાણ' શબ્દ કોઈ એક સીમાને પ્રદર્શિત કરે છે. જેમ રેગિસ્તાનની લાંબી યાત્રા પૂરી કર્યા પછી કોઈ યાત્રી નંદનવનમાં આવી પહોંચે, ત્યારે ખરૂં પૂછો તો દુઃખદ યાત્રાનું નિર્વાણ થઈ ગયું છે અને હવે તે નિર્વાણથી પરે એવી નિર્વાણાતીત સ્થિતિનો અનુભવ કરે છે. નિર્વાણની સીમાનું ઉલ્લંઘન કરી અસીમનો આનંદ લે છે. બધી વાસનાઓની મુકિત થવાથી ચારેબાજુની સ્વતંત્રતાનો અનુભવ થાય છે. નિર્વાણ બહુ જરૂરી હતું પરંતુ નિર્વાણ થયા પછી જે સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે, તે અલૌકિક અને અગમ્ય છે, તે અનંત આકાશનું ઉડ્ડયન છે, પ્રત્યેક પરિસ્થિતિમાં સ્વયં સ્વયંને સંપૂર્ણ અનુભવે છે. એક પ્રકારે કાલની પણ અવહેલના થઈ
(૧૯૦).
