Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
",
ચૂકી છે, હવે જીવાત્મા કાલાતીત થઈ ગયો છે. પ્રભુ સ્વયં પ્રભુતાને પામ્યા છે. નિર્વાણ પછીનું જે વિરાટ અને અધ્યાત્મનું અસીમ ક્ષેત્ર પ્રાપ્ત થયું છે, તે ક્ષેત્રમાં હવે ઈન્દ્રિયાદિ યોગરૂપ ઉપકરણનું અવલંબન છોડીને નિરાલંબ બની કેવળજ્ઞાનના આધારે જ વિચરણ થઈ રહ્યું છે. આવો છે અલૌકિક વિચરણનો વિહાર અને તે છે આ ગાથાનું અધ્યાત્મ મર્મસ્થલ.
ઉપસંહાર : સમ્યગુદર્શન પછીની જે જે ભૂમિકાઓ જીવને પ્રાપ્ત થતી જાય છે, તેનું ક્રમશઃ વર્ણન આવતું જાય છે. આ ક્રમ હજુ આગળ ચાલુ રહેવાનો છે. આ ગાથામાં કેવળજ્ઞાનની ભાવાત્મક વિચક્ષા કરી છે. કેવળજ્ઞાન જૈનસંસ્કૃતિમાં પરમ આરાધ્ય તત્ત્વ છે. આ ગાથામાં સિદ્ધિકારે સ્પષ્ટતા કરી છે કે જે ભૂમિકાથી કેવળજ્ઞાન ઉદ્ભવે છે, તે ભૂમિકા પણ એક પ્રકારે કેવળ જ્ઞાન જ છે. જેમ યુવરાજમાં રાજત્વ ચમકે છે. કારણની પરિશુદ્ધિ તે પરિશુદ્ધ કાર્યનો પરિચાયક છે, તેમ આ ગાથામાં નિજ સ્વભાવની રમણતાને પ્રધાનતા આપીને કહીએ કેવળજ્ઞાન' એમ કહીને તેમાં કેવળજ્ઞાનનું પ્રતિબિંબ ઉપસ્થિત કર્યું છે. ઉત્તમ છોડના ગુણો પાંદડે પરખાય, તેમ જીવની શુદ્ધાત્મામાં રમણતા, તે માનો કેવળજ્ઞાનનું પ્રતિબિંબ છે. ત્યારપછીના ચોથા પદમાં કવિરાજે થોડા શબ્દમાં વિદેહ અવસ્થાનું વર્ણન કર્યું છે. દેહને સાધનામાં બાધક ન માની પરોક્ષભાવે કર્મયોગનું પણ આખ્યાન કર્યું છે અને સાક્ષાત ભાવે સદગુરુથી લઈને પરમ સાધક આત્માઓ અને અરિહંત ભગવંતો તથા દેવાધિદેવની ભૂમિકાની અભિવ્યક્તિ કરી છે. કવિરાજે દેહ છતાં નિર્વાણ' કહીને અતિ ગૂઢ ગંભીર ભાવોને બે શબ્દમાં પ્રગટ કર્યા છે, તે આપણા આ અધ્યાત્મ યોગીરાજની અપૂર્વ કળાનું નિદર્શન છે. મહાત્માઓએ દેહ હોવા છતાં સંપૂર્ણ આરાધનાઓનું સ્વયં આચરણ કરીને આચારના ક્ષેત્રમાં કે સાધનાના ક્ષેત્રમાં અનુપમ ઉદાહરણ પ્રગટ કર્યા છે. દેહ છતાં એમ કહીને દેહની બંને અવસ્થાનું એક પ્રકારે ધોતન કર્યું છે. દેહના કર્મો ઓછા કરીને કર્મહીન અવસ્થામાં પ્રવેશ કરવો, દેહને ખંભિત કરી જ્ઞાનમાં વિચરણ કરવું, તે દેહની એક અવસ્થા છે, જ્યારે બીજી અવસ્થામાં દેહ કર્મયુક્ત છે. દેહના શુભકર્મોની પ્રણાલી ચાલુ રહે છે. આવો કર્મયોગી જીવ અધ્યાત્મમાં રમણ કરે છે. દેહ છતાં તે શબ્દ દેહના અસ્તિત્વની સાથે ઘણા ભાવોની અભિવ્યક્તિ કરવા પ્રયુક્ત થયો છે. છતાં' શબ્દ ગુજરાતી ભાષાની ખાસ બે પક્ષની ઉપસ્થિતિમાંથી એક પક્ષની ઉપસ્થિતિ માટે વપરાય છે. ધન હોવા છતાં ભોગવી ન શકે, ત્યાં ધન અને ભોગ આ બે પક્ષની ઉપસ્થિતિમાં ધનની એક પક્ષની ઉપસ્થિતિને પ્રગટ કરે છે. ગુજરાતી ભાષાનો આ એક માર્મિક શબ્દ છે. કવિરાજે પણ અહીં મર્મભાવ પ્રગટ કર્યો છે અને દેહની હાજરીથી જ્ઞાનમાં વિક્ષેપ થતો નથી તેવો ઊંડો મર્મ પ્રગટ કરીને દેહની નિર્દોષ સ્થિતિનું આખ્યાન કર્યું છે. દેહ બંધનકર્તા નથી પરંતુ બીજા અજ્ઞાનયુક્ત ભાવો જ બંધનયુક્ત છે. દેહને દોષ દેવાનો નથી. આ રીતે ગાથાનો ઉત્તમ ઉપસંહાર કર્યો છે. આપણે આ ઉત્તમ ઉપસંહારની સૂક્ષમ ભાવનાનો સ્પર્શ કરી આગળ પ્રગટ કરતી નવી ગાથાઓનો અનુભવ કરીએ.
A
. 5
ssssssssssssssssssssssssssssssssssssss
(૧૯૧).
