Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
' ગાથા-૧૧૪.
ઉપોદઘાત – આ ગાથામાં સિદ્ધિકારે એક સુંદર અભિનવ સામાન્ય ગણિત પ્રદર્શન કર્યું છે અને આરંભિક તથા અંતક આવી બે ક્રિયાઓનો એક વિશિષ્ટ તુલનાત્મક યોગ અભિવ્યક્ત કર્યો છે તે ઉપરાંત બંને ક્રિયાનો કાલક્ષેપ ભિન્ન ભિન્ન હોય છે, તેવું એક સટીક ઉદાહરણ આપીને કાલપનું ગણિત અભિવ્યકત કર્યું છે. આરંભિક ક્રિયાના ઉપકરણો અલાયદા હોય છે. તેનો કાલક્ષેપ એક ક્ષણનો પણ હોય શકે છે. કુંભારને ઘડો બનાવતા ઘણો ટાઈમ લાગે છે પરંતુ ઘડો ફોડવામાં અડધી મિનિટ પણ વધારે છે. નિર્માણ અને વિલય, બે છેડા છે. આ ગાથામાં પણ સિદ્ધિકારે સાધનામાં એક વિક્ષેપક કારણના વિલય માટે અંતક ક્રિયાનો ઉદાહરણ સાથે ઉલ્લેખ કર્યો છે. હવે આપણે આ ગાથાના ગણિતનું નિરીક્ષણ કરીએ.
કોટિ વર્ષનું સ્વપ્ન પણ, જાગ્રત થતાં શકાય
તેમ વિભાવ અનાદિનો, જ્ઞાન થતાં દૂર થાય I ૧૧૪ I જ્ઞાનની મહત્તા :- આરાધક ભૂતકાળનો વધારે પડતો વિચાર ન કરે અને સાધનામાં ભૂતકાળની એક જન્મની કે હજારો જન્મની ભૂલોનું સ્મરણ કરી તેમાં અટવાઈ ન જાય, તેના માટે આ ગાથામાં પ્રબળ પ્રેરણા આપી છે. ભૂતકાલીન ઘટનાઓ સમયે સમયે પોતાનું પ્રતિફળ પ્રગટ કરે છે, તે ક્રમશઃ પ્રગટ થતી રહે છે પરંતુ જ્ઞાનક્ષેત્રમાં આવેલો આત્મા ભૂતકાલીન બધા કર્મોથી અને તેના પ્રતિફળથી સ્વયંને નિરાળો માની તે બધી ક્રિયાઓથી વિભક્ત થઈ જાય છે. એટલે આ ક્રિયાઓ પોતાના સ્થાનમાં ભલે ઘટિત થતી રહે પરંતુ સાધકના જ્ઞાનમાંથી જ્ઞાનનું કિરણ ઉદ્દભૂત થતાં જ તે વિલુપ્ત થઈ જાય છે. બાલ્યકાલે અજ્ઞાનદશામાં કાચના ટૂકડાને હરા માની રાગભાવે સંગ્રહિત કર્યા હતા પરંતુ યુવાવસ્થા આવતાં જ્ઞાનનું જાગરણ થતાં એક ક્ષણમાં જ તે કાચના ટૂકડા હીરા મટીને પુનઃ કાચ બની જાય છે. કાચ તો કાચ જ હતા. તે પોતાની જગ્યાએ હજુ પણ કાચ જ છે પરંતુ વિપરીતજ્ઞાનમાં તે હીરા હતા. સત્ય ભાન થતાં એક ક્ષણમાં જ મિથ્યાભાસ વિલીન થઈ જાય છે. જ્ઞાનની પ્રક્રિયા જ એવી છે કે જ્ઞાન સત્યને છૂપાવી શકતું નથી.
ઘણા લાંબાકાળનું ઘોર અજ્ઞાન એક જ ક્ષણમાં લય પામી સત્યનો સ્પર્શ કરે છે. આ ગાથામાં શાસ્ત્રકારે જ્ઞાનની આ આશ્ચર્યજનક શક્તિનો સુંદર ઉદાહરણ સાથે ઉલ્લેખ કર્યો છે.
નિર્મળ જ્ઞાન અને સત્યનો પારસ્પરિક અદ્ભુત સંયોગ છે. સત્ય બધા દ્રવ્યોમાં સમાવિષ્ટ છે, જ્યારે જ્ઞાન તે દ્રવ્યની સત્યતાનું ભાન કરે છે. અનંતાનંત સત્ય જ્ઞાનની વ્યાપકતાના કારણે જ્ઞાનમાં સમાય જાય છે. દ્રવ્યો અનંત હોવાથી અનંત સત્ય પોતાની ધુરા ઉપર પરિણત થાય છે. તે જ રીતે જ્ઞાન પણ અનંત છે. અનંતજ્ઞાન તે કેવળજ્ઞાન છે. જ્ઞાનનો દોષ એ હતો કે અનિર્મળ જ્ઞાન ભ્રમાત્મક અને સંદેહાત્મક પણ હોય છે ક્યારેક અને જ્ઞાનના અભાવ રૂપ અજ્ઞાન પણ ચાલ્યું આવે છે. આવું ત્રિવિધ અજ્ઞાન અનંતકાળ સુધી જીવને અંધારામાં રાખે છે પરંતુ.
