Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્વરૂપનો નિર્ણય કર્યા પછી જ્ઞાનનું અધિષ્ઠાન એવા આત્માનો પણ નિર્ણય કરે છે. સમ્યગદર્શન તે યથાર્થદર્શન છે. યથાર્થદર્શન સમગ્ર યથાર્થભાવોને નિર્મળ શ્રદ્ધાથી દર્શન રૂપે અંતર્ગત કરે છે અને તેમાં કેવળજ્ઞાન પણ એક તત્ત્વ છે. માટે આપણા કવિરાજ કહે છે કે “કેવળ નિજ સ્વભાવમાં સ્થિરતા તેને કેવળજ્ઞાન કહો અર્થાતુ કેવળ પોતાના સ્વભાવની અનુભૂતિ તે કેવળજ્ઞાનની અનુભૂતિ છે. આમ નિજ સ્વભાવમાં પણ કેવળ શબ્દ જોડડ્યો છે અને જ્ઞાન તો કેવળજ્ઞાન છે જ. આ રીતે બંને વખત ઉચ્ચારેલો કેવળ' શબ્દ એક જ ભાવનું કથન કરે છે. સિદ્ધિકાર કહે છે કે આ ઓછી વાત નથી. નિજ સ્વભાવમાં રમણ કરવું, અખંડભાવે નિજ સ્વભાવને ભજવો, નિજ સ્વભાવને છોડીને વિભાવને વિભાવ રૂપે જાણ્યા પછી તેનું નિજ સ્વભાવમાં સંકલન કરવું અને અખંડ ભાવે આ સૂક્ષ્મ ભેદરેખાને પારખી બરાબર શુદ્ધ સ્વભાવની કેડી પર ચાલતા રહેવું, તેને જ કેવળજ્ઞાન કહો તો પણ કાંઈ હરકત નથી. ત્રિભુવનવ્યાપી લોકાલોક પ્રકાશક કેવળજ્ઞાનનું ભવ્ય આગમન તો સમયે સ્વતઃ થશે પરંતુ અખંડ સ્વભાવ રૂ૫ કેવળ નિજ સ્વભાવનું જ્યાં ધ્યાન વર્તે છે, તેવું ભાવાત્મક કેવળજ્ઞાન તો જાણે સાધકની મુઠ્ઠીમાં છે. વિત્ત શ્રોત દંતયોર્વવર્ષે | આ પદમાં જેમ કોઈ કવિએ કહ્યું છે કે મુકિત તો હાથમાં રમે છે, તેમ અહીં પણ કવિરાજ કહે છે કે કેવળ નિજ સ્વભાવમાં સ્થિર થતાં માનો કેવળજ્ઞાન હાથમાં આવી જાય છે. શબ્દ પણ કેવો મધુર મૂક્યો છે “કહીએ કેવળજ્ઞાન” અર્થાત્ આ ભાવને જ કેવળજ્ઞાન કહો ને.. તેમાં કાંઈ ઓછાપણું નથી.
આટલી કેવળજ્ઞાનની સાર્વભૌમ મીમાંસા પછી કેવળજ્ઞાનનો મહિમા ગાથાના ચોથા પદમાં ઉજાગર કરવામાં આવ્યો છે અને સહજ ભાવે કહ્યું છે કે નિર્વાણ પદની પ્રાપ્તિ માટે દેહનું નિર્વાણ કરવાની જરૂર નથી. દેહનું નિર્વાણ થયા પહેલાં જ નિર્વાણની અનુભૂતિ થાય છે. દેહ રહો કે ન રહો, દેહની હાજરીમાં પણ વિદેહ અવસ્થા સ્પર્શી જાય છે અને આ વિદેહ અવસ્થા તે જ એક પ્રકારે નિર્વાણ છે.
દેહ છતાં નિર્વાણ – ભારતવર્ષમાં ખાસ કરીને અધ્યાત્મસંસ્કૃતિમાં વિદેહ અવસ્થાનું ઘણું મૂલ્યાંકન થયું છે. સાધક અને યોગીજનો કે ઉત્કૃષ્ટ તપસ્વી મહાત્માઓ એમ માને છે કે મુકિત તો જ્ઞાન અવસ્થાનું પરિણામ છે. દેહ દેહની જગ્યાએ છે અને તે દેહ સર્વથા આત્મ તત્ત્વથી નિરાળો છે. જેમ ઘરમાં રહેતો ઘરનો માલિક ઘરથી નિરાળો છે, તેમ દેહ મંદિરમાં નિવાસ કરતો દેહનો અધિષ્ઠાતા આત્મદેવ દેહથી નિરાળો છે, તો પછી મર્યા પછી જ મુકિતનો આનંદ મળે, એ શા માટે ? મુકિત અથવા નિર્વાણ એ, જ્ઞાનાત્મક સ્થિતિ છે. દેહની હાજરીમાં જ આવી સ્થિતિનો સંભવ કેમ ન હોય ? દેહ છતાં દેહાધ્યાસથી મુકત થયેલો આત્મા વિદેહ ભાવને કેમ ન ભજી શકે ? આ બધા પ્રશ્નોના સમાધાન રૂપે સાધકોએ કહ્યું કે વિદેહ અવસ્થાનો સંભવ છે. દેહ વિદેહ અવસ્થામાં બાધક નથી. બલ્કી દેહ જો સાત્ત્વિક ઢંગથી કાર્યશીલ હોય તો આવી અવસ્થામાં દેહ પણ ઉપકારી બને છે અને સ્વ-પર કલ્યાણમાં સહયોગી થઈ શકે છે. દેહને જ્ઞાન સાધનામાં કે નિર્વાણ અવસ્થામાં બાધક માનવામાં આવ્યો નથી.
- સિદ્ધિકાર આ વિદેહ અવસ્થાને લક્ષમાં રાખીને દેહ છતાં નિર્વાણ એ પદનું ઉચ્ચારણ કરે છે. દેહ વિના તો નિર્વાણ અવસ્થા સંભવે જ છે પરંતુ દેહ છતાં એમ કહીને દેહનો વિલય થયા
(૧૮૮) -
