Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે, તે સમસ્ત કર્મભાવને રોકી જીવને અકર્મભાવમાં સ્થાપિત કરે છે. અંતે આ જ્ઞાન સર્વ પ્રકારના અવલંબનનો પરિહાર કરી, નિરાલંબ બની ખરા અર્થમાં સ્વાધીન બની જ્ઞાન જ્ઞાનમાં કે નિજ સ્વભાવમાં સ્થિર થઈ જાય છે. પરાલંબનનો પરિહાર તે નિજ સ્વભાવના અવલંબનનું અદ્દભૂત પરિણામ છે. આ સ્વભાવનો નિર્ણય અખંડ છે કારણ કે સ્વભાવ પોતે પણ અખંડ છે. શેય અખંડ છે એટલે જ્ઞાતા પણ અખંડ છે. જ્ઞય અને જ્ઞાતાનો અખંડભાવ અભેદભાવે પરિણમે છે, તેને જ અહીં સિદ્ધિકારે “વર્તે નિજ સ્વભાવનું અખંડ જ્ઞાન” એમ કહીને અભેદનો ઉદ્ઘોષ કર્યો છે.
સાધનાની સુદીર્થયાત્રા ઘણી લાંબી હોવા છતાં તેના બંને કેન્દ્રબિંદુ પર દ્રવ્યોમાંથી દ્રષ્ટિનું વિસર્જન કરી નિજ સ્વભાવ સુધી પહોંચાડવાની એક વિશિષ્ટ યાત્રા છે, બંધનથી મુકિત સુધીની યાત્રા છે. યાત્રાનું લક્ષ ઘણું જ નિકટવર્તી નિજ સ્વભાવ રૂપે પ્રાપ્ત જ હતું પરંતુ અજ્ઞાનના કારણે અસંખ્ય યોનિઓમાં પરિભ્રમણ રૂપ એક આંધળો ભટકાવ હોવાથી ઘણું જ દૂર રહી ગયું હતું. દોરીનો છેડો હાથમાં હતો છતાં છેડાને પકડવા માટે દોરીનું ભ્રમણ ચાલુ હતું. આ છે મિથ્યાભાવનો મહાપ્રભાવ. નિજ સ્વભાવ સુધી પહોંચવું, તેને જ સાચા અર્થમાં શાસ્ત્રકારે આત્મસિદ્ધિ કહી છે. સંપૂર્ણ આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્રનું લક્ષ નિજ સ્વભાવ રૂ૫ બિંદુ છે. હવે જૂઓ, શાસ્ત્રકાર સ્વયં નિજ સ્વભાવના અખંડ જ્ઞાનનો મહિમા આગળના પદોમાં પ્રગટ કરે છે. આ અખંડ જ્ઞાનને કેવળજ્ઞાન કહીને નવાજે છે.
કહીએ કેવળજ્ઞાન’ – “કહીએ કેવળજ્ઞાન’ શબ્દ આશ્ચર્ય સાથે અહોભાવની અભિવ્યકિત કરતો માનો, સાદ્રશ અલંકારને પ્રગટ કરે છે. આ સતૃશતા સામ્યભાવ દર્શક એક અલૌકિક તુલનાત્મક શબ્દ છે. અહીં કવિરાજ નિજ સ્વભાવના અખંડ જ્ઞાનને “કહીએ' કહીને તે કેવળજ્ઞાન ન હોવા છતાં કેવળજ્ઞાન સદ્ગશ છે, તેમ કહે છે. કેવળજ્ઞાનનું જે આંતર રહસ્ય છે અથવા કેવળ જ્ઞાનની આત્યંતર સ્વલક્ષી વ્યાખ્યા છે, તેનું ગાંભીર્ય નિજ સ્વભાવના અખંડ જ્ઞાનમાં સમાવિષ્ટ છે, માટે કવિશ્રી કહે છે કે ચાલો, આપણે આ જ્ઞાનને જ કેવળજ્ઞાન કહીએ. કેવળજ્ઞાન હજુ વિશેષ અને વ્યાપક ભલે હોય પરંતુ કેવળજ્ઞાનનું સારભૂત જ્ઞાન તે નિજ સ્વભાવનું અખંડ જ્ઞાન છે. આમ કહીને આત્મજ્ઞાનનો મહિમા પ્રગટ કર્યો છે. કેવળજ્ઞાનની થોડી વિસ્તૃત મીમાંસા કર્યા પછી જ અખંડ જ્ઞાનની તુલનાત્મક ભાવના સારી રીતે કહી શકાશે.
કેવળજ્ઞાન – જૈનદર્શનમાં કેવળજ્ઞાન શબ્દ ઘણો જ સુપ્રસિદ્ધ છે એટલું જ નહીં પરંતુ તે અંતિમ આરાધ્ય તત્ત્વ છે. મુકિત એ કેવળજ્ઞાનનું પરમ અંતિમ પરિણામ છે. કર્મોના બે વિભાગ સુપ્રસિદ્ધ છે. ઘાતિકર્મ અને અઘાતિકર્મ. ઘાતિકર્મનો નાશ તે કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિનું પ્રતિરોધક અભાવાત્મક કારણ છે અને કેવળજ્ઞાન તે આત્માના જ્ઞાનાત્મક શુદ્ધ પરિણામ છે. અશેષ અઘાતિ કર્મોનો નાશ તે મુકિતનું પ્રતિરોધક અભાવાત્મક કારણ છે. મુકિત એ જીવનું સ્વતંત્ર પરિણામ નથી પરંતુ કર્મનો સર્વથા અભાવ થયા પછી કેવળજ્ઞાન યુકત સુખાત્મક પરિણતિ એ મુકિતનું સ્વરૂપ છે. કેવળજ્ઞાન અને મુકિત, બંને એક કડીમાં જોડાયેલા સદ્ભાવ અને સંપૂર્ણ કર્મના અભાવ રૂપ વિધિ – નિષેધાત્મક સંપૂર્ણ ગુણ છે. સાર એ થયો કે કેવળજ્ઞાન એ જૈનદર્શનનું પ્રધાન આરાધ્ય તત્ત્વ છે. કેવળજ્ઞાન થયા પછી જીવાત્મા અરિહંત પદને પ્રાપ્ત કરે છે. નમસ્કાર મંત્રનું પહેલું પદ
