Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 218

નમો અરિહંતાણં' તે કેવળજ્ઞાનનું મૂર્તરૂપ છે. જે અરિહંત છે તે કેવળજ્ઞાની છે અને જ્યાં કેવળ જ્ઞાન છે, ત્યાં અરિહંત પદ શોભે છે.
કેવળજ્ઞાનનું સ્વરૂપ – કેવળજ્ઞાનની વ્યાખ્યા બાહ્યભાવે સમસ્ત દ્રવ્ય પર્યાયોને એક સાથે જાણી શકે તેવી વિશાળ ઉપલબ્ધિ એ કેવળજ્ઞાની શકિત છે. સમસ્ત દ્રવ્યોને જાણવું તે કેવળજ્ઞાનનું બાહ્ય કલેવર છે પરંતુ જ્યાં ફકત જ્ઞાન છે, અજ્ઞાનનું સંમિશ્રણ નથી, કેવળ જ્ઞાન જ જ્ઞાન અર્થાત્ જ્ઞાનાત્મક સમુદ્ર છલકાઈ રહ્યો છે, તેવું જ્ઞાનનું આત્યંતર પરિણામ કેવળજ્ઞાનનું આંતરિક સ્વરૂપ છે. જ્ઞાનનો સ્વભાવ સ્વ-પર પ્રકાશક હોવાથી તે સંપૂર્ણ દ્રવ્યોને જાણે છે તે સ્વાભાવિક છે પરંતુ કેવળજ્ઞાનનો મહિમા જાણવા પૂરતો સીમિત નથી, કારણ કે કેવળજ્ઞાન શબ્દનો અર્થ એક અધિષ્ઠાનપરક ગૂઢ અર્થ છે અર્થાત્ આત્મામાં હવે કેવળજ્ઞાન જ રહ્યું છે, જ્ઞાનને છોડીને બાકીના બધા વિભાવો અસ્ત થઈ ગયા છે. હવે આત્મા કેવળજ્ઞાનનો જ ભંડાર છે. કોઈ કહે કે આ સંદૂકમાં કેવળ મોતી છે, તો તેનો અર્થ એ છે કે મોતી સિવાયના બીજા કોઈ મૂલ્યહીન દ્રવ્યો હાજર નથી અને મોતીથી શ્રેષ્ઠ દ્રવ્યો હોય, તો તે મોતી સક્શ જ છે. આમ કેવળજ્ઞાન બધા સગુણોનો વાચક છે અને બધા વિભાવોનો પરિહાર કરનાર છે. કેવળજ્ઞાનની આ અધિષ્ઠાન પૂર્વકની વ્યાખ્યા તે આત્માનું નૈક્ષયિક સ્વરૂપે પ્રગટ કરે છે. જેમ ડાઘ રહિત સ્વચ્છ શુદ્ધ વસ્ત્ર હોય, તો કહી શકાય કે આ વસ્ત્ર કેવળ શુદ્ધ છે. “કેવળ' શબ્દ ગુણોની પરિપૂર્ણતાનો વાચક છે અને અપૂર્ણ ભાવોનો પરિહાર કરે છે. કેવળજ્ઞાન અર્થાત્ જ્ઞાનને છોડી બીજી કોઈ પણ રેખા આત્મામાં અંકિત નથી. જે છે તે જ્ઞાનાત્મક છે. અહીં જ્ઞાન શબ્દનો અર્થ જાણવા પૂરતો સીમિત નથી પરંતુ તમામ ઉપાસ્ય ત્રિકાશવર્તી તાદામ્યભાવે રહેલા સમસ્ત પરિપૂર્ણ ભાવોને જ્ઞાન શબ્દ અભિવ્યકત કરે છે કારણ કે હવે આ જ્ઞાન સાધારણ જ્ઞાન નથી પરંતુ કેવળજ્ઞાન છે. આ જ્ઞાનમાં નિજ સ્વભાવનું પૂર્ણ પ્રતિબિંબ છે. નિજ કહેતા આત્મા સ્વયં આ જ્ઞાનમાં અર્થાતુ કેવળજ્ઞાનમાં કેન્દ્રીભૂત થયો છે. નિજ શબ્દ પણ આત્માવાચી જ છે. આત્મા શબ્દનો અર્થ પણ પોતે થાય છે.
ભકતામરસ્તોત્રમાં પણ કહ્યું છે કે જ્ઞાનસ્વરૂપ અને પ્રવૃત્તિ સન્તઃ | આ શ્લોકમાં કેટલાક અવ્યય આદિ ગુણોનું આખ્યાન કરી છેવટે આચાર્યશ્રીએ કહ્યું છે કે સંતોએ કે અધ્યાત્મયોગીજનોએ નિર્મળ જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્માનું આખ્યાન કર્યું છે અને ભગવાનને પણ તેવા નિર્મળ જ્ઞાન સ્વરૂપ અર્થાત્ કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ કહ્યા છે. અંગ્રેજી શબ્દથી થોડું વધારે સ્પષ્ટ થઈ જશે. Only knowlage અને Perfect knowlage તે કેવળ જ્ઞાન છે. Only knowlage શબ્દ અથવા “કેવળ' શબ્દ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવમાં બધી રીતે તે જ્ઞાન જ છે. જેમ પ્રકાશ પોતાનું સ્વરૂપ બદલી શકતો નથી તેમ કેવળજ્ઞાનના સ્વરૂપમાં પરિવર્તન થતું નથી. કેવળજ્ઞાન અકાટય, અખંડય, અવિનાશી જ્ઞાન છે. ફકત જ્ઞાન રૂપે જ તે અવસ્થિત છે અને Perfect એટલે કેવળ જ્ઞાન બધી રીતે પ્રમાણભૂત છે. જ્ઞાનના પ્રતિયોગી એવા સંશય, વિપર્યય કે અપર્યાપ્ત દુર્ગુણો તેમાં રહેવા પામ્યા નથી. માટે જ્ઞાનને પર્યાપ્ત, પરિપૂર્ણ પ્રમાણભૂત કે Perfect કહ્યું છે.
સમ્યગદર્શન ફકત જ્ઞાનને જ્ઞાન રૂપે જાણવા પૂરતો નિર્ણય કરતો નથી પરંતુ આત્મા સ્વયં અખંડ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. કેવળજ્ઞાન તેની એક અપૂર્વ શકિત છે. સમ્યગદર્શન કેવળજ્ઞાનના