Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 188

પ્રત્યક્ષ સુલક્ષ પરોક્ષ એવા અલક્ષની પ્રતીતિ કરાવે છે. આને આધ્યાત્મિક ભાષામાં “અલi લક્ષિતા' કહેવું જોઈએ અર્થાત્ અલક્ષ એવી સિદ્ધદશા છે, તેને લક્ષિત થયેલા જીવો સરુના માધ્યમથી પ્રતિતી કરે છે. “લક્ષ અલક્ષિતા' એવા જે જીવ છે તે સંકલ્પ વગરની ગતિ કરતા હોવાથી લક્ષ વિહીન છે, એવી જ રીતે “અલક્ષ અલક્ષિતા' પણ મૂઢ દશાની અભિવ્યકિત કરે છે. જ્યારે લક્ષલક્ષિતા તે વ્યવહાર સાધન કર્યા પછી અલક્ષ એવા આત્માને પ્રાપ્ત કરે છે. આ ચારે ભંગ વિચારણીય છે. ગ્રામ્યભાષામાં અલખ જગાવ્યો એવો ભાવ પ્રસિદ્ધ છે. તો અલખ કહેતા અલક્ષ એવો આત્મા સગુરુના માધ્યમથી સાધકને જાગૃત કરે છે.
નોટઃ અલક્ષ શબ્દ ઉપર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. અગોચર અને અદ્રશ્ય, ઈન્દ્રિયોથી પરે એવું જે સિદ્ધત્વ તે લક્ષ છે, કારણ કે વ્યવહાર દ્રષ્ટિથી તે લક્ષમાં આવતું નથી. લક્ષ એટલે નિશાન બનાવવું. અહીં સામાન્ય બુદ્ધિ લક્ષ રહિત હોય તો ભ્રમિત થઈ જાય છે. એટલે અલક્ષને લક્ષ માનીને સાધના શરૂ કરે છે અર્થાત્ સિદ્ધિરૂપી સાધ્યને સામે રાખીને તેમાં જ ધ્યાન પરોવે છે. આ છે “અલક્ષ લક્ષિતા”. સદ્ગુરુ તે પ્રત્યક્ષ લક્ષ છે. તેથી અહીં સિદ્ધકાર સદ્ગુરુના ચરણમાં રહેવાની વાત કરે છે.
- લક્ષ પ્રાપ્ત થવાનું મહાન સુખ અભિવ્યકત કરતા કૃપાળુ ગુરુદેવ કહે છે કે લહે શુદ્ધ સમકિત તે', આવું આંબાનું સુંદર ઝાડ વાવ્યું છે, સરસ રીતે તેનું સેવન કર્યું છે. દરેક પ્રકારના ઉપદ્રવોથી તેને બચાવ્યું છે, તે આમ વૃક્ષ હવે મધુરા ફળ આપવા તત્પર છે. ફળને ઉગાડવા પડતા નથી પરંતુ વૃક્ષનું પૂરું જતન કરવાથી સ્વયં સુફળ ફળે છે. તે જ રીતે સમકિત માટે કોઈ અલગ પુરુષાર્થ નથી પરંતુ સદ્ગુરુનું સેવન કરવાથી, જ્ઞાનનું જતન કરવાથી, વિચારોનું પરિશોધન કરવાથી ભૂમિકા તૈયાર થતાં સ્વતઃ જીવ લહે શુદ્ધ સમકિતને', સ્વયં સમકિતને મેળવે છે. સમકિતની સમગ્ર પૃષ્ઠભૂમિ તૈયાર થતાં તે ઝળકી ઊઠે છે. પૃષ્ઠભૂમિમાં જેમ બાહ્ય સાધના નિમિત્તભૂત છે, તે રીતે આંતરિક સ્થિતિ પણ પરિપકવ થવી ઘટે છે. અનંતાનુબંધી જેવા કષાયો ઉપશાંત થયા હોય અને મોહનીય કર્મની સ્થિતિ ઉચિત માત્રામાં ઘટી હોય, બંને મોહનીય અર્થાત દર્શન મોહનીય અને ચારિત્ર મોહનીય, બંને ઘટીને સમકક્ષામાં આવ્યા હોય, ત્યારે સદ્ગુરુના શરણે આવેલો જીવ સહેજે સમકિતને મેળવે છે. પદની અંદર “લહે' શબ્દ વાપર્યો છે. “લહે' શબ્દ કેટલીક રીતે મહત્વપૂર્ણ છે, તો તેના ઉપર આપણે થોડું માર્મિક વિવેચન કરીએ.
લહે – લહમાં લાભ શબ્દ સમાયેલો છે. વ્યવહારદશામાં પણ લાભ શબ્દ ઘણું મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. કર્મશાસ્ત્રમાં પણ લાભાંતરાય કર્મ મૂકવામાં આવ્યું છે. જો આ કર્મની અંતરાય તૂટે તો જ જીવ લાભ મેળવી શકે છે. લાભ બે પ્રકારના છે. (૧) દ્રવ્ય લાભ અર્થાત્ બાહ્ય પદાર્થોની સંપ્રાપ્તિ (૨) આત્યંતર આધ્યાત્મિક લાભ. જે ભાવોની ઉત્ક્રાંતિ સૂચવે છે. ઉત્ક્રાંતિ અર્થાત્ ઉચ્ચકોટિના ભાવ પ્રાપ્ત થવા, એ પણ એક મોટો લાભ છે. હકીકતમાં તો આંતરિક લાભની પ્રાપ્તિ ન થઈ હોય તો બા લાભોનું કશું મૂલ્ય રહેતું નથી. એક ગાંડો માણસ કરોડો રૂપિયા હોવા છતાં તે ભોગવી શકતો નથી. આંતરિક લાભ તે સાચો લાભ છે. શુદ્ધ-નિર્મળ આંતરિક લાભ, જે ભકિત પ્રધાન છે અને આસુરિક તત્ત્વોથી મુકત છે. જેમ પાણી છે તે ઉપકારી