Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કશો પ્રભાવ નથી, તે દ્રવ્યની પોતાની સંપતિ છે.
એક ગૂઢ વાત – અજીવ દ્રવ્યોના હીયમાન પરિણામો સ્વતંત્ર હોવા છતાં જીવ દ્રવ્યની સાથે તે દ્રવ્યો જોડાયેલા છે. તેના પરિણામોમાં જીવના પાપ-પુણ્યના ઉદય અનુસાર નિમિત્ત-નૈમિત્તિક ભાવે પ્રભાવ પડે છે. જીવને પુણ્યનો ઉદય હોય, તો સંયોગમાં આવનારા દ્રવ્યોમાં અનુકૂળ વર્ધમાન પરિણામો ઉદ્દભવે છે અને જીવનો પાપોદય હોય, તો સાંયોગિક દ્રવ્યમાં પ્રતિકૂળ પરિણમન થાય છે. અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ, બંને ભાવોના વર્ધમાન કે હીયમાન પરિણમન થાય છે. અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ બંને ભાવોમાં વર્ધમાન કે હીયમાન પરિણામો જીવના પુણ્ય-પાપના ઉદયને અનુસરે છે.
હીયમાન કે વર્ધમાન પરિણામો, તે એક પ્રકારની સ્વતંત્ર પ્રાકૃતિક ક્રિયા છે. ફકત તેમાં જીવ કે કર્મ નિમિત્ત બને છે.
વર્ધમાન પરિણામના બંને પક્ષ ખ્યાલમાં રાખવાના છે. મિથ્યાભાવોમાં કે પાપ પરિણામોમાં પણ વર્ધમાન સ્થિતિ હોય છે. તે જ રીતે સમ્યગુભાવો અને સ્વભાવ પરિણામોમાં પણ વર્ધમાન સ્થિતિ હોય છે. વર્ધમાન કે હીયમાન થવું, તે પ્રાકૃતિક ક્રિયા છે. જ્યારે તેનું ફળ અધિષ્ઠાન અનુસાર પ્રાપ્ત થાય છે. ઉત્તમ અધિષ્ઠાનમાં જોડાયેલા વર્ધમાન પરિણામો ઉત્તમ ફળ આપે છે, તે સહજ સમજાય તેવી વાત છે, તેનાથી વિપરીત હીન અનુષ્ઠાનમાં વર્ધમાન પરિણામો વધારે હીનતાને જન્મ આપે છે. પાત્રાનુસારી ગુણ પરિણામ | આ પણ એક ન્યાયસિદ્ધાંત છે.
વર્ધમાન સમકિત – વર્ધમાન શબ્દની આટલી મીમાંસા કર્યા પછી ગાથામાં લખ્યું છે કે વર્ધમાન સમકિત થઈ અર્થાત્ સમ્યક્ત્વનો ઉદ્ભવ થયો છે અને તેમાં વર્ધમાન પરિણામો પણ ભળ્યા છે. નદીમાં નિર્મળ પાણી તો હતું જ, તેમાં વળી વધારે નિર્મળ પાણીના પૂર આવ્યા. તે રીતે સમ્યગ્દર્શનમાં નિર્મળ ભાવોનો ઉભાર થતાં માનો સમકિત સ્વયં વર્ધમાન ગુણયુકત બની ગયું. પદાર્થના સામાન્ય ધર્મોને વિચારીને આત્મગુણોનો વિવેક કરી શાશ્વત આત્માનો વિકાસ કરવો, તે સમ્યગદર્શનના નિર્મળભાવ છે પરંતુ જ્ઞાન જેમ જેમ તીવ્રતા અને તીવ્રતમ થતું જાય છે અને એ જ રીતે વિકલ્પોથી વિમુકત થાય, તેમ તેમ ધ્યાન પણ ઉત્તમ બને છે, સમ્યગુદર્શન આત્મદ્રવ્યોના વિશેષ ગુણોનો સ્પર્શ કરી જ્યારે વ્યાપક અને સૂક્ષ્મ બની જાય છે, ત્યારે તે વર્ધમાન સમકિત થઈ જાય છે. સમકિતમાં પણ સહજ રીતે સૂક્ષ્મભાવોનો ચમત્કાર આવે છે, માટે શાસ્ત્રકારે લખ્યું છે કે “વર્ધમાન સમકિત થઈ “થઈ એટલે સહેજે થવાથી. વર્ધમાન સમકિત તે કોઈ વિશેષ પ્રયોગનું ફળ નથી પરંતુ તેમાં આવતી ગુણ વૃદ્ધિ છે. જેમ દાબામાં મૂકેલી કેરી પરિપકવ થતાં વિશેષ સુગંધમય કે રસમય બની જાય છે. ગુણોની આ વર્ધમાન સ્થિતિ તે પદાર્થની પોતાની સ્વતંત્ર ક્રિયા છે, તે જ રીતે સમ્યગુદર્શન અરિહંતદર્શનથી સ્વયં વર્ધમાન સમકિત બની જાય છે. જૂઓ, હવે વર્ધમાન સમકિતના મધુરા ફળ.
વર્ધમાન સમકિતની ફળશ્રુતિ – શાસ્ત્રકારે આ ગાથામાં વર્ધમાન સમકિતની ફળશ્રુતિ રૂપે ત્રણ તત્ત્વની અભિવ્યકિત કરી છે.
