Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પા
સ્વયં
છે.
માટે ઈન્દ્રિયોના વિષયોથી પર છે, તે વિષયાતીત છે, તેમ કહ્યું છે. શાસ્ત્રકારોએ નેતિ નેતિ કહીને આત્મદ્રવ્યની ઝાંખી કરાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
વીતરાગ શબ્દ પણ આવી નિષેધાત્મક શ્રેણીનો આત્મબોધક શબ્દ છે. સિદ્ધિકારે ‘વીતરાગ પદ' એવો શબ્દ પ્રયોગ કરીને જ્યાં રાગ નથી તેવું કેન્દ્ર કે સ્થાન, લક્ષ્ય કે સાધ્ય, રૂપ પ્રાપ્તવ્ય બિંદુનું ઉબોધન કર્યું છે. આ પદ વીતરાગ ભૂમિકાથી પણ નિરાળું છે, તેમ પરોક્ષ ભાવે ચેતના આપી છે કારણ કે વીતરાગ શબ્દથી રાગ રહિત પરમાત્માનું કથન છે. રાગની ભૂમિકા છૂટ્યા પછી જ વીતરાગભાવ પ્રગટ થાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે રાગથી મુકત થયેલો જીવ ફકત રાગરહિત સ્થાનમાં અટકતો નથી. રાગરહિત કે રાગ વિનાનું કોઈ નાસ્તિ તત્ત્વ નથી, તે કોઈ ખાલી કેન્દ્ર નથી. સુવર્ણરહિત પેટીમાં સોનું ન હોય પણ પેટીમાં હીરો હોય, તો પણ તે સુવર્ણરહિત પેટી કહેવાય છે, તેમ અહીં રાગરહિત કોઈ અગુણાત્મક તત્ત્વ નથી પરંતુ જ્યાં રાગ નથી ત્યાં કોઈ હીરો અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ હીરો સ્વયં રાગરહિત તો છે જ પરંતુ વીતરાગ શબ્દથી તે વીતરાગ શબ્દનો વિધિરૂપ વાચ્ય અર્થ પણ પ્રગટ થાય છે. વાણીની બાધ્યતાના કારણે વીતરાગ શબ્દ કે તેવા કોઈ પણ નિષેધાત્મક શબ્દનો ઉપયોગ કરીને વીતરાગ પદની પ્રાપ્તિ કરવાની છે. વીતરાગપદ તે જ અંતર્યામી પરમાત્મા સ્વયં છે.
વર્ધમાન સમક્તિનો ઉદ્દભવ થયા પછી હવે જીવને બીજું કોઈપણ પદ સ્વીકાર્ય નથી. વીતરાગપદ છોડીને અન્યત્ર વાસ કરવો, તે સ્વીકાર્ય નથી. હવે જીવ વીતરાગપદમાં જ વાસ કરે છે. આ બધો ત્રિવેણી યોગ સમકક્ષાનો છે. ૧) વર્ધમાન સમકિત ૨) વીતરાગપદ અને ૩) પદમાં નિવસન અર્થાત્ તેમાં વસવું. આ ત્રણે ભાવ એક લતાના પુષ્પો જેવા છે. લતાએ પોતે પોતાના ફૂલો વિકસાવ્યા છે અને તે પુષ્પોથી પોતે શોભી ઊઠે છે. પુષ્પો લતામાં વાસ કરે છે અને લતા પુષ્પોમાં વાસ કરે છે. આમ સમકક્ષ અવસ્થાના શબ્દોથી ભિન્નભાવે વ્યાખ્યા કરવામાં આવે છે. સમ્યગુદર્શન એ પણ આત્મસ્વરૂપ છે, વીતરાગપદ તેનું પ્રગટ રૂપ છે. વીતરાગપદમાં વાસ કરવો, તે વીતરાગપદની જ પર્યાય અવસ્થા છે. આટલું ગંભીર વિવેચન કરવાથી ખ્યાલ આવે છે કે અધ્યાત્મશાસ્ત્રો કે આપણા અધ્યાત્મયોગી શ્રીમદજી જે સ્થાનની સૂચના આપી રહ્યા છે તે વીતરાગપદ જીવનું પોતાનું જ ઘર છે. અનંતકાળથી ભટકેલો બહિરાત્મા વિતરાગપદ રૂપી સ્વસ્થાનમાં પહોંચીને ભ્રમણથી નિરાળો થઈ શાંતિપૂર્વક વાસ કરે છે. શું વીતરાગપદનું બીજું નામ પ્રશાંત નિકેતન કે પરમ શાંતિધામ ન આપી શકાય ? જ્યાં જીવ હવે જીવાત્માની સંજ્ઞાથી પણ મુક્ત થઈ પરમાત્મા શબ્દની સંજ્ઞાને પામીને પરમ ભાવોને વરી જાય છે. શું આ હજારો કે લાખો ઉલ્બોધનનું એકમાત્ર લક્ષ્ય નથી ? ખરેખર ! આ એકમાત્ર લક્ષ્ય છે.
આખી ગાથા ત્રિપદી શ્રેણીમાં સમાવિષ્ટ છે; પ્રથમ ત્રિપદી–૧) સમ્યગુદર્શનનો ઉદ્ભવ, ૨) મિથ્યા આભાસનો વિલય, ૩) ચારિત્રભાવનો ઉદય. બીજી ત્રિપદી–૧) સમ્યગદર્શનનું બીજ, ૨) વીતરાગપદનો વિકાસ, ૩) તે પદમાં રમણ.
