Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કર્મોને શાંત કરવા માટે કે ક્ષય કરવા માટે યથાખ્યાત ચારિત્રની ઉપસ્થિતિ આવશ્યક છે. ચારિત્ર પરિણામો તે કષાયના અભાવમાં થતી એક પ્રકારની ક્રિયાત્મક ઉપશાંતિ છે. જેની જૈનશાસ્ત્રોમાં ચારિત્ર રૂપે સ્થાપના કરી છે. સંપૂર્ણ મુક્તદશા થયા પછી ચારિત્રભાવો સ્વયં વ્યાવૃત્ત થઈ જાય છે. જીવ જ્યાં સુધી સયોગી છે ત્યાં સુધી ફક્ત જ્ઞાન જ ઉપકારી થતું નથી, સાથે મોહનીયના ક્ષાયિકભાવ રૂપે ચારિત્ર પરિણામોની પરમ આવશ્યકતા રહે છે. ચારિત્ર જ એક એવું પ્રબળ તત્ત્વ છે કે જે અનાદિકાળથી મૂળિયા નાંખીને બેઠેલા કષાયોને પરાસ્ત કરવા માટે એક તીવ્ર શસ્ત્ર છે. સમ્યગદર્શન અને સમ્યગુજ્ઞાન એ ભાવાત્મક નિષ્ક્રિય તત્ત્વ છે, જ્યારે સમ્યકક્યારિત્ર સક્રિય પ્રબળ પ્રતિરોધક તત્ત્વ છે.
મૂળમાં આત્મદ્રવ્ય સ્વયં અવિકારી તત્ત્વ છે. પોતે પોતાના સ્વરૂપમાં સંસ્થિત છે અને આ સ્વરૂપમાં આત્મદ્રવ્યના જે ગુણો છે તે શબ્દથી અકથ્ય છે, માટે શાસ્ત્રકારોએ અભાવાત્મક રીતે ગુણોનું વર્ણન કર્યું છે, જેમકે ક્રોધનો અભાવ અને ક્ષમા, માનનો અભાવ અને નમ્રતા, માયાનો અભાવ અને સરલતા, લોભનો અભાવ અને સંતોષ, ઈત્યાદિ ગુણોને ચારિત્રભાવે સ્થાપ્યા છે, ચારિત્ર મોહનીયના અભાવને ચારિત્ર તરીકે પ્રરૂપિત કર્યું છે. હકીકતમાં આ વિકારી ગુણો કે ભાવો કર્મબંધનનું કારણ હોવાથી તેનો પ્રતિકાર કર્યો છે, ચારિત્રમોહ તરીકે આ દુર્ગુણોની ગણના કરવામાં આવે છે અને તેનો અભાવ એ ચારિત્રભાવ છે. વાસ્તવિક રીતે આ અભાવાત્મક ગુણોથી આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવની વ્યાખ્યા થઈ શકતી નથી. તે બ્રહ્મ સ્વરૂપ શબ્દાતીત કે ગુણાતીત સ્વરૂપ છે, અખંડ અવિનાશી ત્રિકાલવર્તી સણો કે સપર્યાયોથી પરિપૂર્ણ છે. પ્રતિયોગી એવા ચારિત્ર મોહનીયની હાજરીથી આત્મદ્રવ્યનો આવિર્ભાવ પ્રત્યક્ષ થતો નથી... અસ્તુ. અહીં આપણું કહેવાનું તાત્પર્ય છે કે પ્રતિયોગી કષાયોનો સંહાર કરી શકે તેવી ઉપયોગજન્ય યૌગિક ક્રિયા તે ચારિત્રનું (પ્રબળ) મુખ્ય બીજ છે. આ બીજમાંથી અંકુરિત થયેલા અભાવાત્મક વ્રતો પણ ચારિત્રનું બાહ્ય રૂપ છે. જ્યારે શુદ્ધ સ્વરૂપ પરિપૂર્ણ થઈ જાય અને જીવાત્મા અયોગી અવસ્થામાં રમણ કરે, ત્યારે વચગાળાની આ યૌગિક ક્રિયાની આવશ્યકતા નથી એટલે યોગોનું સ્તંભન થાય અને ચારિત્ર સ્વયં વિલય પામે છે.
અહીં આપણે કહેવાનું તાત્પર્ય એ હતું કે ચારિત્રનું મૂળ ક્યાં છે? ચારિત્રભાવ તે કર્મ અને આત્માની વચ્ચેની મધ્યકાલીન ઉત્તમ ક્રિયાત્મક અવસ્થા છે. જેમ કાંટાથી કાંટો કાઢે પછી બંને કાંટા છોડી દેવામાં આવે છે. તેમ ચારિત્રભાવોના અવલંબનથી કર્મોનું કર્તન થયા પછી કર્મો પણ જાય છે અને ચારિત્ર પણ શાંત થઈ જાય છે. શેષ મોક્ષ અવસ્થા જ રહે છે. આટલી ઊંડી મીમાંસા પછી આપણે મૂળ ગાથા ઉપર આવીએ. આપણા આધ્યાત્મયોગી શ્રીમદ્ કહે છે કે, ઉદય થાય ચારિત્રનો, વીતરાગ પદ વાસ”. આ રીતે બે ઊર્ધ્વગામિતાના સોપાન બતાવ્યા છે.
૧. ચારિત્રનો ઉદય અને ૨. વીતરાગ પદ વાસ. તેનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે વર્ધમાન સમકિત પછી ચારિત્રભાવ પ્રગટ થાય છે અને વીતરાગ પદમાં વાસ થયા પછી ચારિત્રભાવનું કાર્ય પૂરું થઈ જાય છે. હકીકતમાં ચારિત્ર તે ઉદયભાવ નથી પણ કર્મનાશ કરવા માટે મધ્યવર્તી આગંતુક સાધન છે. સ્વરૂપ પ્રાપ્તિનું સાધન હોવાથી ચારિત્રની પણ આત્મસ્વરૂપ રૂપે ગણના થઈ છે. ચારિત્ર તો આત્મસ્વરૂપ સુધી પહોંચાડવાની સાધનાનું ઉત્તમ સાધન છે. વીતરાગપદમાં વાસ થયા
(૧૭૯).
.
.
..
