Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
જી
ગાથા-૧૧૩
ઉપોદ્દાત – અહીં શાસ્ત્રકારે માનો એક છલાંગ ભરી છે અને સાધનાનું અંતિમ ફળ સામે ધર્યું છે, સમકિતથી લઈ કેવળજ્ઞાન સુધીની યાત્રા જે ખરેખર મુક્તિપુરીની યાત્રા છે, તેનો અર્થાત્ યાત્રાનો બીજો છેડો પણ પ્રગટ કર્યો છે. તેમ જ વચગાળાની બધી ભૂમિકાઓને વટાવીને જ્ઞાનનું શુદ્ધ સ્વરૂપ એવું કેવળજ્ઞાન રૂપી લક્ષ નિર્ધારિત કર્યું છે અને કેવળજ્ઞાનનો માર્મિકભાવ પ્રગટ કર્યો છે, જેનું આપણે ઊંડું અધ્યયન કરશું. કેવળજ્ઞાન એ કોઈ પરાઈ વસ્તુ નથી પરંતુ જીવાત્માનો જે અખંડ સ્વભાવ છે, તે અખંડ સ્વભાવને આશ્રિત જ્ઞાન પણ અખંડ બન્યું છે. આવો આત્મસ્વભાવ અને પૂર્ણજ્ઞાન જે શબ્દોથી યુગલરૂપ છે પરંતુ હકીકતમાં એકરૂપ છે, તેનું બહુ જ થોડા સુંદર શબ્દોમાં વ્યાન કરી સિદ્ધિકાર આ ગાથામાં યાત્રાના અંતિમ શિખરનું દર્શન કરાવે છે, તો હવે આપણે પગ ઉપાડીએ અને યાત્રાને આગળ વધારીએ.
કેવળ નિજસ્વભાવનું, અખંડ વર્લે જ્ઞાન,
' કહીએ કેવળજ્ઞાન તે, દેહ છતાં નિર્વાણ II ૧૧૩ II જૂઓ, કેવળ શબ્દ જ્ઞાન પૂરતો સીમિત નથી. શાસ્ત્રકાર ગાથાના આરંભમાં જ તેનો ખ્યાલ આપે છે. કેવળજ્ઞાન' શબ્દની મીમાંસા ઘણા મર્મભાવોથી ભરેલી, વિસ્તીર્ણ વિચારોથી સંકલિત અને અભૂત રસપ્રદ છે પરંતુ અહીં આ ગાથામાં “કેવળ નિજસ્વભાવનું એમ કહીને કેવલ્યભાવનો નિજસ્વભાવમાં પણ સંચાર કર્યો છે. ગાથાથી તેવો આભાસ થાય છે કે જ્ઞાન જેમ નિજ સ્વભાવનો આહાર કરે છે, તેમ અન્ય પદાર્થોના સ્વભાવને પણ વાગોળે છે. પરભોગી તથા અન્ય સ્વભાવને નિહાળતું જ્ઞાન અને સ્વભોગી તથા સ્વ સ્વભાવને વાગોળતું જ્ઞાન, આ રીતે જ્ઞાનના બે પ્રવાહ સ્પષ્ટ રીતે પ્રતીત થતાં હોય, તેવું શાસ્ત્રકારને પ્રતીત થઈ રહ્યું છે, નિજ સ્વભાવને સ્પર્શ કરતું જ્ઞાન અખંડ છે અને નિષ્કલંક છે, જ્યારે પરભોગી જ્ઞાન પર્યાયલક્ષી હોવાથી ખંડ-ખંડ ખંડિત જ્ઞાન છે અને તે કલંકિત પણ છે કારણ કે તેમાં કરેલી ધારણા વિપરીત હોય છે, માયા ભરેલી હોય છે. જાણ્યું કાંઈ અને નીકળ્યું કાંઈ, તેવી ઘોર અવ્યવસ્થા હોય છે. માટે આ જ્ઞાન ભરોસાપાત્ર પણ નથી. ભરોસાપાત્ર માત્ર કેવળ નિજ સ્વભાવનું જ્ઞાન જ છે. ફક્ત નિજ સ્વભાવનું જ્ઞાન જ સોળ આના સાચું ઉતરે છે, તેથી શાસ્ત્રકારે પણ અહીં કેવળ” શબ્દ મૂક્યો છે. તે અખંડ છે, ખંડિત થતું નથી માટે જ વિશ્વાસપાત્ર છે.
નિજ સ્વભાવ – સમગ્ર આત્મસિધ્ધિશાસ્ત્ર નિજ સ્વભાવ’ વિષયક બરાબર ઉલ્લેખ કરે છે, તે જ રીતે નિજ શબ્દનો પ્રયોગ પણ ઘણીવાર થયો છે. નિજ' શબ્દનો સામાન્ય અર્થ પોતાનું કે સ્વયંને થાય છે. નિજ સ્વભાવ એટલે પોતાનો સ્વભાવ પરંતુ તાત્વિક દ્રષ્ટિએ નિહાળતાં લાગે છે કે સ્વભાવ તો હાજર જ છે. સ્વભાવમાં પણ “સ્વ' શબ્દ જોડાયેલો છે અર્થાત્ સ્વભાવ એટલે પોતાનો ભાવ. આમ ભાવમાં પણ નિજપણું હોવાથી સ્વભાવ શબ્દ બન્યો છે. હવે સ્વભાવમાં પુનઃ નિજ જોડવાથી પોતાનું' શબ્દ દ્વિરુક્ત થાય છે અર્થાત્ પોતાનો પોતાનો ભાવ એ પ્રમાણે અર્થ થાય
