Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૧ર.
ઉપોદઘાત – હવે પછીની આ આગામી ગાથા ચારિત્રભાવોનું ઉદ્ઘાટન કરે છે. ચારિત્ર એ જીવનો ગુણાત્મક વિકસિતભાવ છે. જેમાં કાષાયિક ભાવોનો અભાવ હોય છે પરંતુ ભૂલવું ન જોઈએ કે ચારિત્રાત્મક ભાવોનું બીજ સમ્યગુદર્શન છે. આ ગાથામાં ચારિત્ર અને સમ્યગુદર્શનની બેજોડ તુલના કરવામાં આવી છે. જેને આપણે બારીક વિશ્લેષણ કરશું. ગાથા સમ્યગદર્શનના પ્રભાવથી જે અણમોલ સંપત્તિ પ્રાપ્ત થવાની છે, તેનો સ્પષ્ટ પ્રકાશ આપી રહી છે. પેટી ખોલવાથી અલંકારની ઉપલબ્ધિ થાય, તે રીતે આ ગાથામાં અત્યાર સુધી જીવે બંધ રાખેલી પેટી ખોલવાની ચાવી શાસ્ત્રકાર જાણે અર્પણ કરી રહ્યા છે. હવે આપણે આ પેટી ખોલીએ.
વર્ધમાન સમકિત થઈ, ટાળે મિયાભાસ; ઉદય થાય ચારિત્રનો, વીતરાગ પદ વાસ | ૧૧ર |
હીયમાન–વર્ધમાન પરિણામ – જૈનદર્શનમાં હીયમાન અને વર્ધમાન પરિણામોનું એક નિરાળું પર્યાયાર્થિક વિજ્ઞાન આપ્યું છે. દ્રવ્યોના ગુણધર્મો અનુસાર પર્યાયાત્મક પરિવર્તન થતું હોય છે પરંતુ પ્રાકૃતિક નિયમ એવો છે કે પ્રગટ થતી પર્યાયમાં ગુણાત્મક માત્રા હોય છે. જે પર્યાય પ્રગટ થઈ છે, તે કેટલી માત્રામાં ગુણધર્મોનો આવિર્ભાવ કરી રહી છે, તે જોવાથી તેનો નિરાળો પ્રભાવ જોઈ શકાય છે. ગૌમાતાએ દૂધ આપ્યું, દૂધ પોતે પોતાના ગુણધર્મોથી પરિપૂર્ણ છે પરંતુ દૂધની ગુણાત્મક શકિત અલગ અલગ માત્રામાં હોય છે અને માત્રા પ્રમાણે તેનો પ્રભાવ જોવામાં આવે છે. ગુણની માત્રા જાણવી, તે પણ બહુ મહત્ત્વપૂર્ણ વિષય છે. ઝેર ઝેર જ છે પરંતુ એક ઝેર એવું છે, જે જીભને સ્પર્શ થતાં જ મૃત્યુ આપે છે. બીજા ઝેરની તીવ્રતા ઓછી છે. ઝેરની પોતાની ગુણાત્મક માત્રા હોય છે. તે જ રીતે દિવ્ય ઔષધિ, ઔષધિ હોવા છતાં તેની પ્રભાવક. માત્રા અલગ અલગ હોય છે. આ છે હીયમાન–વર્ધમાન ભૌતિક ગુણોનું આખ્યાન. તે જ રીતે શાસ્ત્રકારોએ આધ્યાત્મિક પરિણામોમાં પણ હીયમાન અને વર્ધમાન પરિણામોના દર્શન કર્યા છે અને તેનો પણ સ્વતંત્ર પ્રભાવ છે, તેવું દર્શન કરાવ્યું છે. વર્ધમાન પરિણામ તે જીવની પોતાની સંપત્તિ છે, જ્યારે હીયમાન પરિણામ તે કર્મનો પ્રભાવ છે. આ સિદ્ધાંત શુદ્ધ ગુણોનો આશ્રય કરીને કહ્યો છે. વિભાવોના વર્ધમાન પરિણામ તે કર્મનો પ્રભાવ છે અને તેના હાયમાન પરિણામો થવા, તે જીવનો પુરુષાર્થ છે. આ રીતે એક ચૌભંગી પ્રગટ કરીએ.
૧) વિભાવ અને વર્ધમાન પરિણામ, ૨) વિભાવ અને હીયમાન પરિણામ, ૩) સ્વભાવ અને વર્ધમાન પરિણામ, ૪) સ્વભાવ અને હીયમાન પરિણામ
આ ચૌભંગીથી સ્પષ્ટ થાય છે કે વિભાવના વર્ધમાન પરિણામો અને સ્વભાવના હીયમાન પરિણામો કર્મજન્ય છે, જ્યારે વિભાવના હીયમાન પરિણામો અને સ્વભાવના વર્ધમાન પરિણામો, તે આત્મદ્રવ્યથી નિષ્પન્ન થતાં પરિણામો છે. આ રીતે વર્ધમાન અને હીયમાન પરિણામો વિશ્વમાં અદ્ભુત પ્રભાવ ઉત્પન્ન કરે છે. જડ દ્રવ્યના જે વર્ધમાન અને હીયમાન પરિણામો છે, તેમાં કર્મનો
