Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૧૧
ઉપોદ્દાત – આપણા જીવનમાં ઘણા ઉપકરણો કામ કરે છે. તેમાં કેટલાક દેહાદિ બાહ્ય ઉપકરણો છે, જ્યારે કેટલાક આત્યંતર ઉપકરણો છે છતાં પણ નવાઈની વાત એ છે કે કેટલાક ઉપકરણો ઉભયાન્વયી છે. અંતઃકરણના ભાવોને મનોભૂમિ સુધી લાવી, પ્રાણ, ઈન્દ્રિયો અને દેહાદિ
પૂલ યોગોમાં પણ તેનું પ્રસારણ કરે છે. એટલે અધ્યાત્મવિદ્ પુરુષોએ આંતરિક ક્ષેત્રનું નિરીક્ષણ કરીને ભિન્ન ભિન્ન ઉપકરણોનું અલગ અલગ નામ આપીને તેને કાર્ય સંચાલક માન્યા છે. જેમાંથી એક પ્રધાન ઉપકરણ “વૃત્તિ' છે. તેની શાબ્દિક વ્યુત્પત્તિ છોડીને આપણે તેનું વિવેચન કરશું પરંતુ આ ગાથામાં કવિરાજે વૃત્તિને મહત્ત્વ આપી, તેની દિશા કેવી રીતે ફરે છે અને વૃત્તિ ક્યાં વિરામ પામે છે, તેનું અભૂત વિશ્લેષણ ચંદ શબ્દોમાં નિરુપિત કર્યું છે. ઊંડા પાણીમાં ડૂબકી માર્યા પછી તૈરાક ત્યાં શું અનુભવે છે અને તે અનુભવ તૈરાકને કેવો હૃદયસ્પર્શી હોય છે, તેનું વ્યાન કરી શાસ્ત્રકારે સ્વયં મનોવૈજ્ઞાનિક મહાપંડિત રૂપની ભૂમિકા નિભાવી છે. તો હવે જાજી ધીરજ રાખ્યા વિના તે જલમાં ડૂબકી મારીએ.
વર્ત નિજ સ્વભાવનો, અનુભવ લક્ષ પ્રતીત; | વૃત્તિ વહે નિજભાવમાં, પરમાર્થે સમકિત L ૧૧૧ |
વર્તે નિજ સ્વભાવનો – અત્યાર સુધી જે અનુભવ હતો તે ભૌતિક અનુભવ હતો, જ્ઞાન સ્વયં અનુભવશીલ છે પરંતુ દુઃખની વાત એ છે કે ક્ષાયોપથમિક જ્ઞાન લગભગ પ્રત્યક્ષદર્શી હોય છે, તેથી વર્તમાન પર્યાયનો અધિકતર અનુભવ કરે છે અને તેમાં ય દ્રવ્યનો ગુણાત્મક સ્વભાવ ન પરખતાં કેવળ વિષયાત્મક અનુભવ કરે છે. તેનાથી પણ વધારે દુઃખની વાત એ છે કે જ્ઞાન બહિર્મુખ હોવાથી ભૌતિક જગતનો અનુભવ કરે છે અને અનુભવોના કેન્દ્રભૂત જે સ્વયં અનુભવી છે, તેનો અનુભવ કરતો નથી. બહારમાં ભટકેલો મનુષ્ય છેવટે પોતાનું ઘર ભૂલી જાય છે, તેમ અનંત વિષયોથી ભરેલા ભૌતિક જગતના અનુભવ રૂ૫ રઝળપાટમાં જે તેની સાથે છે, તેને તે ઓળખતો નથી. વિવિધ ગ્રંથોમાં બહિત્માનું વિસ્તારથી વર્ણન કરેલું છે, જેથી અહીં તેની પુનરુકિત કરતા નથી પરંતુ હવે અપૂર્વ અવસર આવ્યો છે, અધ્યાત્મ જાગરણ થયું છે, ઉપર્યુકત દુઃખાત્મક વાતનો અંત આવ્યો છે, સમકિત રૂપી રત્ન ઉપલબ્ધ થયું છે, અનુભવની દિશા બદલાઈ છે, જ્ઞાન સ્વમુખી બન્યું છે. સાચા જીવનની પ્રથમ ક્ષણ ઉપલબ્ધ થઈ છે. હવે તેને કોઈ બાહ્ય પદાર્થની અપેક્ષા પણ નથી અને તેના અનુભવની પણ જરૂર નથી કારણ કે પ્રકૃતિજન્ય અનુભવો અને સર્વ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ સ્વયં જ્ઞાનમાં ઝળકવા માંડે છે. વસ્તુતઃ અનુભવની એકાંગિતા વિલુપ્ત થઈ છે. બાહ્ય અનુભવોનો નિષેધ નથી. તેમ જ તેનો કોઈ ઉપાદેય ભાવ પણ નથી. અનુભવની બંને આંખ ખૂલી જવાથી જે અનુભવ પરાગમુખ હતો, તે હવે સ્વમુખી બનવાથી પોતાના સ્વભાવનો અનુભવ કરે છે. જે અનુભવ ફકત પર્યાયાત્મક હતો, પ્રત્યક્ષદર્શી હતો, તે અનુભવ હવે ત્રિકાલદર્શી બન્યો છે અને તે પર્યાયના અનુભવે દ્રવ્યનો પણ અનુભવ કરે, તેવું
(૧૩) જન્મ
પડી
|
sssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssss
