Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
માટે અહીં પક્ષનો અર્થ એક પ્રકારનો બૌદ્ધિક વિકાર છે, જેનું સમકિત સાથે સામંજસ્ય થઈ શકતું નથી, ગાથામાં બરાબર કહ્યું કે જેમાં ભેદ ન પક્ષ'.
આઘ્યાત્મિક સંપૂટ : આ ગાથા જીવે કયારેય પૂર્વે ન નિહાળ્યું હોય, તેવા અલૌકિક અપૂર્વ ક્ષેત્રમાં લઈ જાય છે. જૂઓ તો ખરા ! સંપૂર્ણ અવલોકન દૃષ્ટિ પલટાય છે. જે ભાવે સંસારને નિહાળ્યો હતો, તે ભાવોથી પરે અનુપમ ભાવોમાં પ્રવેશ કરી જીવને સ્વગુણો સાથે ૨મણ કરવાનો અવકાશ આપે છે. જીવ જે ધરાતલ પર ઊભો હતો, તે માયાવી ધરાતલ ફસકી ગયું અને જેમ પક્ષી પૃથ્વીનું અવલંબન છોડી અનંત આકાશમાં વિચરણ કરે, તેવી રીતે આવિર્ભૂત થયેલા સમ્યભાવો માયાવી પૃથ્વીને છોડીને અનંત જ્ઞાનાત્મક અવકાશમાં વિચરણ કરે છે. અત્યાર સુધી માનેલું બાહ્ય અવલંબન હવે તેને આધારભૂત લાગતું નથી. તે નિરાલંબ બની સ્વાવલંબી ભાવે પાંખ ફફડાવે છે. જે પક્ષી ઊડી શકતું ન હતું, તેને હવે સમકિત અને ચારિત્રની બે પાંખ ફૂટી છે. હવે આ આત્મરામરૂપ પક્ષી પોતાની બંને પાંખો પર ભરોસો કરી અપૂર્વ ક્ષેત્રનું અવગાહન કરવામાં જરાપણ પરાક્રમહીનતાનો અનુભવ કરતું નથી. ‘લહે' કહેતાં હવે ખરી વસ્તુ ઉપલબ્ધ થઈ ગઈ છે. આ અલૌકિક શ્રદ્ધાપૂર્ણ ભાવવિચરણને જ સમકિત એવું નામ આપીને શાસ્ત્રકારે આધ્યાત્મિક સંપૂટ અર્પણ કર્યા છે.
ઉપસંહાર : શાસ્ત્રકાર ક્રમશઃ એક પછી એક સોપાનનું ઉદ્ઘાટન કરતા રહ્યા છે. ઘણી શંકાઓનું નિવારણ કર્યા પછી સદ્ગુરુ સમાગમની ફળશ્રુતિ રૂપે શુદ્ધ સમકિતનો ઉલ્લેખ કર્યા છે. ગાથાના પૂર્વના બે પદમાં જીવની પૃષ્ટભૂમિની વ્યાખ્યા કર્યા પછી સમકિત પ્રાપ્તિનું આખ્યાન કર્યું છે. કૃપાળુ ગુરુદેવની અપૂર્વ કાવ્યકળાના કારણે તેઓ એક જ ગાથામાં કે બહુ મર્યાદિત શબ્દોમાં વિષય પ્રવેશ કરાવી સાથે સાથે ઉપસંહાર પણ કરતા જાય છે. કોઈપણ વિષયનો આરંભ અને પૂર્ણાહૂતિ, આ બે છેડા મહત્ત્વપૂર્ણ હોય છે. આ ગાથા પણ એવી જ કાવ્યકળાનો ઉત્તમ નમૂનો છે. સદ્ગુરુના શરણમાં પ્રવેશ કરાવી તેના ઉત્તમ ફળ રૂપે સમકિત પ્રાપ્તિથી ગાથાની પૂર્ણાહૂતિ કરી છે અને સહુથી ઉત્તમ શબ્દ ‘લહે' મૂકયો છે. લાભાંતરાયકર્મનો ક્ષયોપશમ દ્રવ્યલાભ કરાવે છે, તે એટલો મહત્ત્વપૂર્ણ નથી પરંતુ આ લાભાંતરાયનો ક્ષયોપશમ પરમાર્થમૂલક થતાં જે ભાવાત્મક લાભ કરાવે છે, તે અલૌકિક છે. ‘લહે' શબ્દ લાભાંતરાયકર્મના ઉત્તમ ક્ષયોપશમને પ્રદર્શિત કરે છે, જો કે મોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ તો પ૨મ આવકશ્ય છે જ પરંતુ આ ગૂઢ ગંભીર તત્ત્વવિચાર છે કે જ્યાં સુધી અંતરાય કર્મનો ક્ષયોપશમ ન હોય, ત્યાં સુધી જીવ ચારિત્રમાં પરાક્રમ કરી શકતો નથી અને ચારિત્રનો સ્વામી પણ બની શકતો નથી. આ એક બ્રહ્મવાકય છે. આધ્યાત્મિક ઉત્ક્રાંતિમાં ત્રિગુણાત્મક ત્રિવેણીનો સંગમ, એ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા છે. મોહનો ક્ષયોપશમ, અંતરાયનો ક્ષયોપશમ અને જ્ઞાનાવરણનો પણ ક્ષયોપશમ, આ ત્રિગુણીમયી ત્રિવેણીનો સંગમ પરમ શ્રુત સરિતામાં સ્નાન કરાવે છે. આ ત્રિવેણીનો મેરુદંડ, તે પરમ મહાપુણ્યનો ઉદય છે. મહાપુણ્યનો ઉદય તે ત્રિવેણીનો તટ છે. આ ગાથાનો આટલો ગંભીર ઉપસંહાર કરી હવે આપણે ફૂલથી નિષ્પન્ન થયેલા બીજા નવજાત ફળોનું નિરીક્ષણ કરીએ.
(૧૬૨).
