Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે પણ નિર્મળ પાણી જ લાભપ્રદ હોય છે, તે રીતે આંતરિક શકિત નિર્મળ હોય, તો જ ગુણપ્રદ બને છે. માટે શાસ્ત્રકારોએ જ્ઞાન અને શકિત ઉપરાંત પણ એક વિશેષ કલ્યાણકારી લાભ રૂ૫ ભાવોનું વર્ણન કર્યું છે. જેનાથી ભલું થાય તેને જ સાચી રીતે લાભ કહેવામાં આવે છે. જીવનું ભલું કરનારી એક વિશિષ્ટ શકિતનું પણ શાસ્ત્રકારોએ આખ્યાન કર્યું છે. આ વિશિષ્ટ શકિતમાં સર્વ પ્રથમ સ્થાન સમકિતનું છે અર્થાત સમ્યગદર્શન તે જીવનો એક અલૌકિક લાભ છે. માટે અહીં શાસ્ત્રકારે “લહે શુદ્ધ સમકિત’ કહીને સમકિત રૂપી લાભનો મહિમા પ્રગટ કર્યો છે.... અસ્તુ.
પદાર્થ કે દ્રવ્ય જે કાંઈ ગુણધર્મ પામે છે તેને તે દ્રવ્યનો લાભ કહી શકાય. શું આ લાભ સ્વતઃ દ્રવ્યના ઉદરમાંથી ઉદ્ભવે છે કે નૈમિત્તિક છે ? લાભ મેળવે છે કે કોઈ લાભ આપે છે ? પદાર્થ સ્વયં ઉપાદાન રૂપે શકિતધર હોય અને તેમાં લાભ પામવાની યોગ્યતા હોય, ત્યારે જ લાભાન્વિત થઈ શકે છે. ઉપાદાન તે લાભનું મૂળ કારણ છે પરંતુ આવા ઉત્તમ લાભ વખતે ઉત્તમ નિમિત્તનો સહચાર કાળક્રમમાં નિશ્ચિત થયેલો હોય છે. માટીમાંથી ઘડો બને છે, ત્યારે નિર્માતા તરીકે કુંભકારનો સહકાર હોય છે. માટીએ ઘડાનો લાભ મેળવ્યો, તે ઉપાદાનની અભિવ્યકિત છે અને કુંભારે ઘડો બનાવ્યો અને ઘડાનો લાભ થયો, તે કન્વભાવની અભિવ્યકિત છે. આટલા વિવેચનથી કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે કોઈ પણ પ્રકારની લાંભરૂપ પ્રાપ્તિ ઉપાદાનની પરિપકવતાનું ફળ છે. જ્યાં સુધી ઉપાદાન પરિપકવ ન થાય ત્યાં સુધી લાભ થતો નથી.
હવે આપણે મૂળ વાત ઉપર આવીએ. અહીં “હે સમકિતને એમ કહ્યું છે એમાં દૃષ્ટા સ્વયં સમ્યક પર્યાયને પામે છે. સમ્યક પર્યાય એ સ્વયં એક આત્મા જ છે અથવા આત્મા સ્વયં આત્માના ગુણને જ અનુભવે છે. હવે બહારનું અવલંબન છોડી સ્વયંથી સ્વયં સંતુષ્ટ થયો છે, તે જ સમકિત છે. કહ્યું પણ છે કે માત્મા આત્મની તુષ્ટઃ | અર્થાત્ આત્મા જ આત્માથી સંતુષ્ટ છે. હવે એને પરાલંબનની જરૂર નથી. આ છે આત્મલાભ. આ છે સમકિત લાભ. જૈનદર્શન અનુસાર અનંતકાળની યાત્રામાં મોટામાં મોટો જો કોઈ લાભ હોય તો તે છે સમકિતનો લાભ. કોઈ સુઅવસરે મહાપુણ્યના યોગે સગુરુની કૃપાથી ભવ્ય જીવને અનંતકાળે આવો લાભ પ્રાપ્ત થાય છે. સમગ્ર જીવનયાત્રાનું મહાફળ સમકિત છે. માટે માથાના ત્રીજા પદમાં “લહે શુદ્ધ સમકિતને કહ્યું છે.
સમ્યગુદર્શન – જો કે આગળ અનેક સ્થાને યથાસંભવ સમકિતની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. સમકિત વિષે શાબ્દિક વ્યવસ્થા કે વર્ણન કરવું, તે સંભવ નથી કારણ કે તે ભાવાત્મક ગુણ છે. જ્ઞાન તે વિવેચ્ય છે જ્યારે દર્શન તે અવિવેચ્યું છે. શ્રદ્ધા સ્વયં શબ્દાતીત તત્ત્વ છે. સમકિત તે શુદ્ધ શ્રદ્ધાનું મૂર્ત રૂપ છે, તેથી સમકિતને શબ્દની મર્યાદામાં લાવવાનો પ્રયાસ, તે માત્ર વ્યવહારિક પ્રયાસ છે.
જેમ આત્મા વિષે વર્ણન કરવું કઠિન છે, તે જ રીતે સમ્યગદર્શનનું વર્ણન કરવું કઠિન છે. સમ્યગ્દર્શન સ્વયં આત્માની શુદ્ધ પર્યાય હોવાથી આત્મરૂપ છે. સમ્યગ્દર્શન એવું દૂરબીન છે, જેનાથી શુદ્ધ આત્મસત્તાનો આભાસ થઈ શકે છે. આ આભાસ પણ એટલો સ્પષ્ટ છે કે તે સૈકાલિક નિશ્ચય રૂપે પરિણત થાય છે. સમકિત તે મેળવવાની વસ્તુ નથી પરંતુ સાધવાની વસ્તુ
(૧પ૮).
