Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
લક્ષ્યને મેળવવા સર્વ પ્રથમ સદ્ગુરુને લક્ષ માનવા રહ્યા, માટે આ પદમાં સિદ્ધિકાર કહે છે કે વર્તે સદ્ગુરુ લક્ષ' અર્થાત્ સદગુરુને લક્ષ માનીને આગળ વધવું. સદ્ગુરુ તે મધ્યવર્તી લક્ષ છે, ગોચર કે દ્રશ્યમાન અવલંબન છે. સગુરુનું શરણ એ સાધનાનું પ્રથમ પગલું છે, તેમ જ લક્ષ્ય નિર્ધારિત થવાથી જીવન નિર્ધારિત થઈ જાય છે. જેમ કોઈ સુકન્યા પતિનું વરણ કર્યા પછી, તેનું નિર્ધારણ થયા પછી તેની બધી વૃત્તિઓ કેન્દ્રીભૂત થઈ જવાથી તેનું આચરણ નિર્મળ થઈ જાય છે અને તે ઉચ્ચકોટિના પદને શોભાવે છે, તે જ રીતે લક્ષ નિર્ધારિત થયા પછી તેને બે સુફળ પ્રાપ્ત થાય છે. આગળનો માર્ગ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે અને તેનું આચરણ પણ નિર્મળ બની જાય છે, માટે સદ્ગુરુને લક્ષ માનીને ચાલવું, તે મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધવાની ક્રિયા છે.
ગાથામાં “વર્તે શબ્દ છે. વર્તે એટલે વર્તન કરે અથવા ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તે (૧) સગુરુને સામે રાખીને વર્તન કરે અથવા (૨) સગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તે, તે તેનો પ્રેરક અર્થ થાય છે. વર્તન શબ્દ બે પ્રકારનું ઉદ્ધોધન કરે છે. ૧) જ્ઞાનાત્મક વર્તન ૨) ક્રિયાત્મક વર્તન. જ્ઞાનાત્મક વર્તન તે શુદ્ધ વિચારોને, ગુરુએ આપેલી સમજને ગ્રહણ કરવાની ક્રિયા છે. જ્ઞાનને સાકાર કહ્યું છે. સદગુરુ તે બહાર નથી પરંતુ જ્ઞાનમાં નિવાસ કરીને અંતરનિષ્ઠ થઈ ગયા છે, તેથી જીવનું લક્ષ ગુરુચરણમાં રહે છે. આમ સાકારજ્ઞાન સ્વયં એક સદ્વર્તન બની જાય છે પરંતુ તે વિચારાત્મક હોવાથી જ્યાં સુધી તેનું લઢણ થાય નહીં, મન, વચન અને કાર્ય યોગ જ્ઞાનને અનુરૂપ સંસ્કાર પામે નહીં, ત્યાં સુધી ક્રિયાત્મક વર્તન પ્રગટ થતું નથી. ક્રિયાત્મક વર્તન યોગનિષ્ઠ હોવા છતાં ઉપયોગનું સહાયક બની જાય છે. મન, પ્રાણ અને ઈન્દ્રિયો તથા યોગ જ્યારે જ્ઞાનાપન્ન અર્થાત્ જ્ઞાનાવિષ્ટ થાય છે, ત્યારે ઉભયવર્તન એકરૂપ બની સદ્ગુરુના લક્ષયુકત સદ્વર્તન બને છે. હવે સદગુરુ જે આદેશ આપે છે, તે પ્રમાણે આ સાધક આચરણ કરે છે. સગુરુ રૂપી લક્ષ પ્રાપ્ત થયું હોવાથી તેને આગળનો માર્ગ પણ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે.
પૂર્વની ઘણી ગાથાઓમાં સરુના વિષયમાં ઊંડું વિવેચન કર્યું છે, તેથી અહીં તેની પુનરુકિત ન કરતાં એટલું જ કહેશું કે આ ગાથામાં સદ્ગુરુનું વધારે વ્યાપક સ્વરૂપે પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે, તે છે લક્ષ્યયુકત સદ્ગુરુ. જીવનું લક્ષ જૂદું હોય, તો સદગુરુ અતિ ઉત્તમ હોવા છતાં વચમાં એક સૂક્ષ્મ આવરણ બની રહે છે અને લક્ષ્ય અલગ ન હોય, તો પણ સદ્ગુરુનું દર્શન ન થવાથી તેવું જ એક અન્ય સૂક્ષ્મ આવરણ કામ કરે છે. માટે બંને પક્ષનો પરિહાર કરી જેમાં લક્ષ્ય અને સદ્ગુરુ બંને સમ્મિલિત થયા છે, તેવા લક્ષ્યયુકત સગુરુ જીવાત્માને નિહાલ કરી દે છે. લક્ષ તે સાધકરૂપી ભકતપુરુષે ગુરુને અર્પણ કરેલી એક માળા છે. ગુરુ તો હતા જ પણ માળા અર્પણ કર્યા પછી તે શોભી ઊઠે છે, તેમ જીવ જ્યારે ગુરુને લક્ષ બનાવે છે, ત્યારે ગુરુ તો શોભી ઊઠે છે પણ તેની સાથે સાધક પણ હલકીફૂલ થઈ જાય છે. આ પદમાં સગુરુ લક્ષ બન્યા છે અને સાધક તે પ્રમાણે વર્તે છે હવે તેનું સુફળ શું છે ? તે શાસ્ત્રકાર સ્વયં કહે છે. જો કે આપણે લક્ષની વાત કરી રહ્યા છીએ પરંતુ લક્ષ, સુલક્ષ પણ હોય શકે છે અને દુર્લક્ષ પણ હોઈ શકે છે. વિકારીભાવોથી આવિષ્ટ લક્ષ એ દુર્લક્ષ છે, માટે જ અહીં સુલક્ષની પ્રેરણા આપતા સિદ્ધિકારે સદગુરુને સન્મુખ રાખ્યા છે. સદ્ગુરુ સન્મુખ છે તો લક્ષ પણ સ્વયં સુલક્ષ બની જાય છે. આ
