Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
મળે જ છે પરંતુ સાથે સાથે શાંતિ સમાધિ રૂ૫ બીજા પણ કેટલાક ફળ મળતાં રહે છે. મોક્ષરૂપી ફળ તો અંતિમ ફળ છે. આ ઉપાયોની સાધના એવી છે કે જીવ જ્યારે ઉપાયનો સ્પર્શ માત્ર કરે, ત્યારથી જ તેને ગુણોપલબ્ધિ રૂપ ફળ મળવા માંડે છે. કલ્યાણમંદિર સ્તોત્રમાં જેમ કહ્યું છે કે પ્રીતિ પાસ સરસનિત્તોડ, જલપૂર્ણ સરોવર હજી દૂર હોય પરંતુ તે દિશામાં જવાથી પણ તેની શીતલતાનો અને ઠંડી હવાનો અનુભવ થવા લાગે છે. તે જ રીતે જીવાત્મા જ્યારે મોક્ષનું ધ્યાન માત્ર કરે છે, ત્યારથી જ સાચા ઉપાયો અમલમાં આવે છે અને તેના મધુરા ફળ પણ મળવા લાગે છે. શું એક સાચા સાધકની કાંતિ તેના મુખમંડળ પર ઝળકતી નથી ?
મોક્ષ માર્ગ નિર્ધાર – આવા આનુષંગિક મધુરા ફળોનો અનુભવ કરતી આ મોક્ષયાત્રાનો જ્યારે પ્રારંભ થાય છે, ત્યારે પ્રત્યક્ષ કે અનુમાન બધા પ્રમાણોથી જીવને મોક્ષનો નિર્ધાર થાય છે. ગાથામાં પણ કહ્યું છે કે “મોક્ષ માર્ગ નિર્ધાર' અર્થાત્ જીવને નિશ્ચિત રૂપે મોક્ષપ્રાપ્તિનો નિર્ણય થાય છે. ફળપ્રાપ્તિ અને ફળ પ્રાપ્તિનો નિર્ણય, બંનેમાં ભલે કાલાંતર હોય છતાં પણ ફળપ્રાપ્તિનો નિર્ણય પણ ફળપ્રાપ્તિ સદ્ગશ જ છે. ગત્તા ગમ્મસ્થાનનો નિર્ધાર કરી લે છે, ત્યારે ગમ્મસ્થાન તેને હાથમાં આવી ગયું હોય, તેવી અનુભૂતિ થાય છે. પ્રાપ્તિનો નિર્ણય તે ફળપ્રાપ્તિનું એક સર્વાગ સુંદર નિર્દોષ બીજ છે. જેમાંથી મુકિત રૂપી લતા પલ્લવિત થાય છે અને જેટલો નિર્ણય કર્યો છે તેનાથી વધારે બીજા પણ સંખ્યાતીત ગુણોને વિકસિત કરે છે. ફળ પ્રાપ્તિનો નિર્ણય તે સામાન્ય મતિ-શ્રુતજ્ઞાન દ્વારા કરેલો નિર્ણય છે. જ્યારે ફળપ્રાપ્તિ વખતે અસંખ્ય કિરણોવાળું, અનંત લબ્ધિવાળું કેવળજ્ઞાન વિકસિત થઈ ગયું હોય છે. જ્ઞાનવૃષ્ટિએ આટલું વિશાળ અંતર હોવા છતાં ફળપ્રાપ્તિના નિર્ધારનું જરા પણ ઓછું મૂલ્યાંકન થતું નથી. નિર્ણય પણ અમૂલ્ય જ્ઞાનનો અંશ છે, તે શાશ્વતજ્ઞાનને જોનારી આંખ છે. માટે અહીં ગાથાકારે નિર્ધાર' શબ્દનો પ્રયોગ કરીને તેનું મહત્ત્વ પ્રગટ કર્યું છે. આ નિર્ધારને સર્વાગ કહ્યો છે. સર્વાગ શબ્દ મોક્ષપદનું પણ વિશેષણ છે અને નિર્ધારનું પણ વિશેષણ છે. નિર્ધાર શબ્દ સ્વયં નિર્ણયાત્મક જ્ઞાનનું સૂચન કરે છે પરંતુ સાથે નિર્મોહદશાનો ભાવ હોવાથી સર્વાગ બને છે કારણ કે મોક્ષનો આ ઉપાય કે તેનો નિર્ધાર ફકત જ્ઞાનાત્મક નથી. એકલો નાનાત્મક નિર્ણય ડ્રઢીભૂત હોતો નથી પરંતુ તેની સાથે ચારિત્રના પરિણામોનું પીઠબળ છે. પરાક્રમ રૂપી બીજા પણ કેટલાક ભાવો સાથે જોડાયેલા છે, તેથી અહીં પદ અને નિર્ણય, બંનેને એક રૂપ કહી મોક્ષની ફળશ્રુતિ કહી છે અને નિશ્ચિત રૂપે ફળપ્રાપ્તિ થશે તેવી અભિવ્યકિત કરી છે.
આ ફળશ્રતિ એટલી મહાન છે કે જીવમાં રાગભાવ યુકત સાંસારિક ફળોની જે કાંઈ આશા–તૃષ્ણા હોય છે, તેનું ચૂર્ણ કરી નાંખે છે. તે ઉપરાંત શાસ્ત્રકાર વચનબદ્ધ થાય છે કે મોક્ષમાર્ગની આ યાત્રા નિષ્ફળ નથી. ભલે વ્યવહારિક ફળોનું નિરાકરણ કર્યું હોય પરંતુ તેની અવેજીમાં મોક્ષરૂપી મહાફળ સામે ધરવામાં આવ્યું છે. જો કે આપણા શાસ્ત્રો કે બીજા કેટલાક અધ્યાત્મશાસ્ત્રો કહે છે કે ફળની આશા વિના સાધના કરવાની છે, તો આ ઉકિત પણ બરાબર છે પરંતુ તેમાં ફળનો પરિહાર કર્યો નથી, ફળની આશાનો પરિહાર કર્યો છે. ફળની આશા વિના કર્મ કરવું, તેમાં કર્મ નિષ્ફળ થતું નથી, તે નિશ્ચિત રૂપે ફળ આપે જ છે પરંતુ તેની આશા વ્યર્થ છે. આ ઉકિતનું તાત્પર્ય છે કે નિષ્કામભાવે કર્મ કરવું, કામના રાખ્યા વિના કરવું, બાહ્ય કામનાઓ
(૧૨)
