Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પ્રવર્તમાન પરિસ્થિતિ. માટે જ કૃપાળુદેવ કહે છે કે “વ અંતર શોધ' સૂક્ષ્મ શુદ્ધિકરણની ક્રિયા કે અંતરશુદ્ધિની ક્રિયા, તે એક પ્રકારની ચારિત્રરૂપ ક્રિયા છે. જે ચારિત્રના ભાવો પ્રગટ થવાના છે, તેના બીજ રૂપ ચારિત્ર લક્ષણો પ્રવર્તમાન થાય છે અને સમ્યગુદર્શનનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ થતાં જ ચારિત્રની સાથે તેની કડી જોડાય છે, અંતર શોધ, તે ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ આધ્યાત્મિક ક્રિયાત્મક ઉત્તમ પરિણામ છે. આ આખી ગાથા અધ્યાત્મભાવોથી ભરેલી છે છતાં આપણે તેના આધ્યાત્મિક સંપૂટને જોઈએ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : પર્વતની ટોચ પર પહોંચનાર યાત્રિક ક્રમશઃ ઉપર જતો જાય છે, તેમ તેમ ઉપરની હવા બદલાતી જાય છે અને એક પછી એક વિલક્ષણ આનંદની અનુભૂતિ કરતો જાય છે. સ્થાનભેદે તેના ગુણાત્મકભાવો બદલાતા જાય છે. ઘણી રઝળપાટ કર્યા પછી કોઈ વ્યકિત સુંદર વિશ્રામગૃહમાં પહોંચે, ત્યારે તે વિલક્ષણ શાંતિનો અનુભવ કરે છે. પર્વતની ઉપરની ટોચ પર જવાનું બાકી છે પરંતુ તેની ઉપાજ્ય મનોહર આનંદસ્થલીમાં પગ મૂકતાં તે ઉપરના આનંદની ઝલક મેળવી લે છે. મેરુ પર્વતમાં પણ ભદ્રશાલવનથી આગળ જતાં નંદનવન આવે છે. તે રીતે આત્માની ઉત્ક્રાંતિમાં ભદ્રભાવોથી ઉપર ઉઠતાં જીવ નંદનવનમાં પ્રવેશ કરે છે. હવે જીવ અન્ય દ્રવ્યોની સત્તાથી નિરાળો થઈ આત્મસત્તાના સુરાજ્યમાં જાણે પ્રવેશી ગયો છે અને નંદનવનમાં આવી ગયો છે. બાહ્યભાવે અન્ય દ્રવ્યોની સત્તા પ્રત્યક્ષભૂત હતી પરંતુ આત્મદ્રવ્યની વિમુકત, નિર્લિપ્ત, અસ્પૃષ્ટ એવી એક સ્વતંત્ર સત્તાનો ખ્યાલ આવતાં જીવ નાચી ઊઠે છે. જેમ ભૂમિ ઉપર બેઠેલું પક્ષી ઊંચે આકાશમાં ગતિ કરે, ત્યારે પૃથ્વીથી દૂર થઈ, પૃથ્વીનું અવલંબન છોડી શુદ્ધ આકાશનું અવલંબન કરે છે. તેમ હવે આ આત્મા સમકિતની મહોર છાપ લાગ્યા પછી ઊર્ધ્વગતિ કરતાં બધા બાહ્ય આલંબનથી નિરાધાર થઈ, આત્મ સત્તારૂપ આકાશનું આલંબન પામે છે અને અનંત આકાશમાં ગમન કરવાનો નિર્મળભાવ જાગૃત થાય છે, આ છે આ ગાથાનું અમૃત.
ઉપસંહાર : અત્યાર સુધી ષસ્થાનકની જે વ્યાખ્યા ચાલતી હતી, તેમાં અંતિમ સ્થાન મોક્ષના ઉપાયનું છે. શિષ્યને સુંદર સમાધાન આપી પુનઃ શાસ્ત્રકારે એક અભિનવ ક્રમનો આરંભ કર્યો છે. આ ક્રમમાં જિજ્ઞાસા, સુબોધ, સરુ યોગ અને સમકિત સુધીની ભૂમિકાઓ ગ્રહણ કરી છે. સમકિતની ભૂમિકા મળ્યા પછી જીવ કેવો વિકાસ કરે છે, ત્યાં તેની શું સ્થિતિ છે, તેનું આ ગાથામાં આરંભિક જ્ઞાન આપ્યું છે. જો કે આ વિષય આગળ વિસ્તાર પામશે પરંતુ સિદ્ધિકારે આ ગાથામાં સમકિત પછીની પણ અંતર શોધ જેવી એક ભૂમિકાનું આખ્યાન કર્યું છે. આ ગાથામાં ચાર ભૂમિકાના જે ચાર શબ્દો મૂકયા છે, તે પણ સુપાય, સુંદર અને બોધગમ્ય છે, તેનું આપણે માર્મિક વિવેચન કર્યું છે, તેના માર્મિક ભાવોને ઉદ્ઘાટિત કર્યા છે. ગાથામાં આ ચારે પદોમાં ઘણા વિભિન્નભાવોથી પૃથક્કરણ કરી શકાય તેવા વ્યાપકભાવો છે. ગાથાનો સાર એ છે કે ઉત્તમ જિજ્ઞાસાનું ઉત્તમ ફળ મળે છે.
જીશા)
