Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કરે છે. અંતરંગમાં એક જ્ઞાનની અને બીજી શ્રદ્ધાની એમ બે પર્યાય છે. જ્ઞાન વસ્તુને જાણે છે, જ્યારે શ્રદ્ધા વિવેકપૂર્ણ વિશ્વાસ કરે છે. યોગ્યજ્ઞાનની ધારા તે સમ્યજ્ઞાન છે અને યોગ્ય શ્રદ્ધાની ધારા તે સમિત છે. સમકિતીનો વિશ્વાસ અખંડ છે જ્યારે મિથ્યાત્ત્વીનો વિશ્વાસ ખંડ ખંડ છે. મિથ્યાદર્શનમાં જે વિશ્વાસ છે, તે વિફળ છે, એક પ્રકારે નિષ્ફળ છે. શ્રદ્ધા એ જીવની પ્રાકૃતિક શકિત છે. નાના—મોટા બધા જીવો કોઈપણ જગ્યાએ વિશ્વાસની ખીલી મારીને ત્યાં બંધાતા હોય છે. કયારેક જ્ઞાન ન હોવા છતાં શ્રદ્ધાનો આશ્રય કરીને જીવ મિથ્યાભાવોનું સેવન કરે છે. અર્થાત્ મિથ્યાશ્રદ્ધાના આધારે મિથ્યા આચરણ થતું હોય છે. મિથ્યાત્ત્વની પ્રબળતાથી મિથ્યા ચરિત્રનું પણ નિર્માણ થાય છે. વ્યકિતના મિથ્યાભાવો તેના જ્ઞાન અને આચરણ, બંનેમાં ઉતરી આવે છે, જ્યારે સમકિતની પ્રાપ્તિ થાય, ત્યારે જ્ઞાન પણ શુદ્ધ થાય છે અને આચરણ પર પણ તેનો પ્રભાવ પડે છે. સમકિત એ સમગ્ર સાધનાનું એક વિશિષ્ટ મહાકેન્દ્ર છે. સમકિત માટે ગુણસ્થાન શ્રેણીમાં એક આખું ગુણસ્થાન, ચોથું ગુણસ્થાન નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યું છે. કોઈપણ બાહ્ય સાધનાની ધારા સર્વ પ્રથમ શ્રદ્ઘા ઉપર આક્રમણ કરે છે અને મિથ્યા ધારાઓ મિથ્યા વિશ્વાસ કરવામાં મોટો ભાગ ભજવે છે, જ્યારે શુદ્ધ અહિંસાત્મક જ્ઞાનધારાઓ અને સદ્ગુરુ સર્વ પ્રથમ શુદ્ધ શ્રદ્ધાની સ્થાપના કરે છે, તેને સકિત કહે છે. માટે શાસ્ત્રકાર આ ગાથામાં લખે છે કે ‘તો પામે સમિતને’, ‘તો’ એટલે મહાપુણ્યોદય હોય, સદ્ગુરુનો યોગ હોય, જ્ઞાનાવરણીયકર્મનો ક્ષયોપશમ હોય, બોધાત્મક યોગ્યતા પામી જીવ સુબોધી બન્યો હોય, ‘તો’. ગાથામાં મૂકેલો ‘તો' જેવો તેવો નથી. તે વાતચીતમાં વપરાતો ‘તો’ નથી. પરંતુ જીવની સમગ્ર યોગ્યતાનો સૂચક ‘તો' છે. જેમ કોઈ કહે રાજાની આજ્ઞા મળે તો હું રાજયને સમૃદ્ધ કરી દઉં. આ વાકયના ‘તો’ માં રાજાએ અર્પણ કરેલી પૂર્ણ સત્તાનો બોધ છે. તે રીતે ગાથામાં પ્રયુકત ‘તો’ ગુરુએ આપેલા સુબોધનું પાચન સૂચિત કરે છે. જીવ સુબોધથી પરિપકવ થયો હોય, તો. ‘તો’ ની પાછળ એક આખી પૃષ્ઠભૂમિ છે. પાયો મજબૂત હોય, તો રાજમહેલ મજબૂત બને છે. આ ‘તો' પાયાની કિતની સૂચના આપે છે. તે. જ રીતે ગાથામાં પ્રયુકત ‘તો’ જીવની મૂળભૂત યોગ્યતાનું દર્શન કરાવે છે અને કહે છે કે હવે આ છોડમાં સુંદર ફૂલ ઉગવાના છે. સુબોધી જીવના માથે ખીલે સમિકતના ફૂલડા રે... તેવું વાકય સાર્થક થાય છે. સમકિતની આટલી ભાવાત્મક વ્યાખ્યા કર્યા પછી અને સમકિત પામ્યા પછી આંતરિક ક્રિયાત્મક શું પ્રવૃત્તિ ચાલુ થાય છે, તેનો ખ્યાલ શાસ્ત્રકાર હવે પછી આપે છે.
વર્તે અંતર શોધ રેતીમાં પડેલા પગલાને જોઈને હવે તેનો પારખુ, જેના પગલાં પડયા છે, તેને શોધી કાઢવાની પ્રવૃત્તિ કરે છે. પગી હોવાથી પગલાને ઓળખી પગલાધારકને પણ ઓળખવાનો પ્રયાસ કરે છે. સાધક કોઈપણ ઉત્તમ કેન્દ્રમાં પહોંચ્યા પછી કેન્દ્રના ગુણોથી પ્રભાવિત થઈ આગળની ગુણાનુસારી પ્રવૃત્તિ કે આગામી ક્રિયાત્મક ભાવોને ગ્રહણ કરવા પ્રયત્નશીલ બને છે. જેમ ભમરો સુગંધના આધારે ફૂલ સુધી પહોંચવા મથે છે. નદીનું પાણી ઢાળ મળતાં સમુદ્ર તરફ વહે છે, તે જ રીતે તૃષાતુર વ્યકિત જલસરોવરના કિનારે પહોંચવા આતુર હોય છે. મા પોતાના બાળકને પુનઃ પુનઃ જોઈને પ્રસન્ન થાય છે. આ રીતે સમિકત પામેલો જીવ ચૂપ થઈને બેસી રહેતો નથી. સકિત તે એક એવી દોરી છે, જે દોરીના આધારે મનુષ્ય કેન્દ્ર સુધી પહોંચી શકે છે. સમકિત અવ્રતાત્મક હોવા છતાં તે વ્રતભાવને વરવા માટે લાલાયિત થાય છે. સમિકત એ કોઈ
(૧૫૦)
