Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
રહેલા વિકારો અનર્થનું મૂળ છે. આ વિકારોથી વ્યકિતની કે સમાજની કે વિશ્વના સ્તર પર વિશાળ હાનિ થઈ છે. આ બધા વિકારો અને ક્રોધાદિ દુર્ગુણો અહિતકારક છે. છતાં પણ જીવને આ દોષો સાથે અનંતકાળનો સહવાસ હોવાથી તેના પર તે વિશ્વસ્ત છે. જેમ બાપદાદાથી ચોરી કરનારા પરિવારમાં ઉત્પન્ન થયેલો ચોર ચોરીના કાર્યમાં જ વિશ્વાસ કરે છે, તેમ આ સામાન્ય જીવ કષાયભાવમાં આસકત છે અને તેના ઉપર વિશ્વાસ કરે છે. કષાયો ઉપર વિશ્વાસ કરવાથી તે અનંતકાળ ટકી રહે છે અને તેનો અનંત અનુબંધ પડયા કરે છે, તેથી શાસ્ત્રમાં તેને અનંતાનુબંધી કષાય કહે છે. તે અનંતાનુબંધી કહેવાય છે કારણ કે તે વિશ્વાસનો અંત ન આવે તેવો વિશ્વાસ છે. આમ કષાય પણ અનંત છે અને વિશ્વાસ પણ અનંત છે. આ વિશ્વાસનો ભંગ કરવો, એટલું જ નહીં પરંતુ સામા પક્ષમાં જીવનું જે ગુણાત્મક સ્વરૂપ છે, તેના ઉપર શાશ્વત અખંડ વિશ્વાસ કરવો, તે છે સમકિતનું રહસ્ય. આચારનું પરિવર્તન તો યથાશકિત યથાયોગ્ય કાલક્રમે થતું રહે છે પણ વિશ્વાસનું પરિવર્તન કરવું, તે અખંડ ક્રિયા છે. વિભાવ ઉપરથી વિશ્વાસ છૂટે અને શુદ્ધ સ્વરૂપ ઉપર જીવ આશ્વસ્ત થાય, ત્યારે તે યથાર્થ દર્શનમાં પ્રવેશ કરીને અખંડ દ્રવ્યનું આલોકન કરે છે. દર્શનમાં હવે તેને સ્પષ્ટ સમ્યગુદર્શન થયું છે કે પૂર્ણ સત્ય શું છે ? યથાથભાવોનું અસ્તિત્વ શું છે ? દ્રવ્યોની જે સત્તારૂપ ભૂમિકા છે, નિર્વિકલ્પરૂપ જે ધોવ્યભાવ છે, તે ધ્રિૌવ્યભાવનો સ્પર્શ કરવાથી તેનો આંતરિક નિર્ણય કે આત્યંતર વિશ્વાસ સ્થિર થયો છે. આવો સ્થિરભાવ તે સમકિતનું હાર્દ છે. સમકિતી જીવનું તે અમૂલ્ય રત્ન છે.
જીવ સાથે જોડાયેલા કષાયભાવો છે, તે મારા પોતાના સુખ-દુ:ખના આધારભૂત વિકારો છે પરંતુ અજ્ઞાનના કારણે જીવ આ વિકારોને ગુણાત્મક માને છે. આ વિકાર કે વિભાવ છોડીને તેનાથી સૂક્ષ્મ, તેનાથી ન્યારું બીજું કોઈ પોતાનું શુદ્ધ ભાવભરેલું આત્મતત્ત્વ છે તેવો તેને જરા ય ખ્યાલ આવતો નથી. જે કાંઈ છે, તે આ બાહ્ય દૃશ્યમાન અનુભવાતા ભાવો, તે જ સત્ય તત્ત્વ છે. આ છે મિથ્યાત્વનું રૂ૫. આ છે પ્રાકૃતિક ગાઢ બંધન. અબોધયુકત એકેન્દ્રિયાદિ જીવો પણ પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રૂપે કષાયાદિભાવોથી જકડાયેલા છે. તે જીવોનું મિથ્યાત્વ અપ્રગટ રૂપે તેમની સાથે આદિકાલથી જોડાયેલું છે... અસ્તુ.
કાલક્રમમાં સદ્દગુરુનો યોગ અને સુબોધ થવાથી વિકારોથી નિરાળું એવું સૂક્ષ્મ તત્ત્વ તેની સમજમાં આવે છે, ત્યારપછી તે તત્ત્વનો સ્વીકાર કરે છે. આ છે સમકિતની પૂર્વ જ્ઞાનાત્મક ભૂમિકા. તત્ત્વદર્શન થયા પછી મહાપુણ્યનો ઉદય હોય અને જીવ લઘુકર્મી હોય, ત્યારે આત્મતત્ત્વ પર વિશ્વાસ જાગૃત થાય છે. સ્વભાવ ગુણો તે પૂર્ણ કલ્યાણરૂપ છે અને કષાયભાવો તે સર્વથા અનર્થકારી છે. ક્રમશઃ અશુભ અને શુભ, બંને ભાવો સર્વથા ત્યાજ્ય છે. પણ મત્તા કબૂદે શુદ્ધ પત્નિ સર્વે કાકે - આ એક આત્મા જ સર્વ પ્રકારે સાર્થક અને શુદ્ધ તત્ત્વ છે, તેને છોડીને બાકીનું બધુ અનર્થરૂપ છે, તે સાર્થક નથી અને શુદ્ધ પણ નથી, તે વિકાર રૂપ છે. આવો સૈકાલિક વિશ્વાસ તે સંપૂર્ણ શુદ્ધ સમકિત છે, તેને સમ્યગદર્શન કહે છે. સમ્યગુદર્શન તે ફકત એક દ્રષ્ટિકોણથી ઉભૂત થયેલા પર્યાયાત્મક જ્ઞાન ઉપર વિશ્વાસ કરતું નથી પરંતુ સર્વ દ્રષ્ટિથી, સર્વ દ્રષ્ટિકોણથી જે સાર્વભૌમજ્ઞાન નિષ્પન્ન થયું છે, તે જ્ઞાનને પ્રમાણભૂત માની તેના ઉપર વિશ્ર્વાસ
-
-(૧૪૯).
