Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૧૦
ઉપોદ્ઘાત પાછલી ગાથામાં સમકિત પ્રાપ્તિની સ્થાપના કરી. આ સમકિત પ્રાપ્તિનો રસ્તો બહુ સરળ નથી, સમકિતના કેટલાક પ્રતિયોગીઓ જ્યાં સુધી અસ્તિત્વ ધરાવે છે, ત્યાં સુધી સમકિત પ્રાપ્ત થવામાં બાધા હોય છે. પૂર્વની ગાથાઓમાં કથિત સમકિતના કારણો સુબોધ અને સદ્ગુરુ, આ બે ની ઉપસ્થિતિ હોવા છતાં આ ગાથામાં કથિત પ્રતિયોગીનો અભાવ જરૂરી છે. ખરી રીતે આ ગાથા પૂર્વની ગાથાની પૂરક છે. બંને ગાથા દ્વારા સમિતનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. ગાથાનો આટલો ઉપોદ્ઘાત કર્યા પછી હવે ગાથામાં પ્રવેશ કરીએ.
મત દર્શન આગર તજી, વર્તે સદ્ગુરુલા; લહે શુદ્ધ સમકિત તે, જેમાં ભેદ ન પક્ષ ॥ ૧૧૦ ॥
મત, મતિ અને મતાગ્રહ સિદ્ધિકારે સર્વપ્રથમ મત દર્શનનો આગ્રહ મૂકવાની અપીલ કરી છે. જો કે પૂર્વની ઘણી ગાથાઓમાં મતાગ્રહ કે કોઈપણ દાર્શનિક પલ્લુ ઉપર એકાંત આરૂઢ ન થવા માટે સારું એવું વિવેચન થઈ ગયું છે. શાસ્ત્રકાર આવા કોઈપણ હઠાગ્રહ કે મતાગ્રહથી સંપૂર્ણ મુકત રહેવાની પ્રેરણા આપે છે. મતિ, મત અને મતાગ્રહ આ ત્રણે શબ્દોને સમજવા જેવા છે. મતિ તે કોઈપણ ચીજને સમજવા માટેની પ્રાપ્ત થયેલી ઈશ્વરીય શકિત છે. મતિ જ્યારે પ્રાંજલ બનીને તત્ત્વની આલોચના કરે છે, ત્યારે મત કહેતાં એક અભિપ્રાય નક્કી થાય છે. દ્રવ્ય કે તત્ત્વ સબંધી જે કાંઈ નિર્ણય થયો હોય, તે મત કહેવાય છે. મત તે મતિનું વિસ્તૃત ફળ છે. ઘણા બધા મતો સંગ્રહિત થાય, ત્યારે એક સાંગોપાંગ દર્શન ઉપલબ્ધ થાય છે. તિ અને મત બંને જ્ઞાનના કે દર્શનશાસ્ત્રના આવશ્યક અંગ છે પરંતુ મતાગ્રહ તે એક પ્રકારનો બૌદ્ધિક મેલ છે, એક કલંક છે. જેમ કોઈ વસ્તુમાં કચરો આવે, ત્યારે તે વસ્તુ પોતાના ગુણધર્મથી વિપરીત થાય છે, તે જ રીતે મતાગ્રહ પણ મતમાં ઉદ્ભવેલો એક દોષ છે. જેમ ઘી માં કીટુ હોય, સોનામાં બીજી ધાતુ ભળેલી હોય, દૃષ્ટિમાં કમળા જેવો રોગ હોય, તો તે બધા ફકત આવરણ નથી. તે આવરણ તો છે જ, તે ઉપરાંત તે વિક્ષેપી તત્ત્વો પણ છે. સુંદર કપડામાં રહેલો મેલ દુર્ગંધ ઉત્પન્ન કરે છે, તેમ આ મતાગ્રહ મતિ કે મતનું ફકત આવરણ કરતો નથી પરંતુ બીજા કેટલાક રાગાદિ દોષ પણ ઉત્પન્ન કરે છે, માટે સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી ઉપયોગપૂર્વક વિવેક કરવાનો છે કે મત અને મતિ શું છે ? અને મતાગ્રહ શું છે ? યોગ્ય રસ્તામાં જેમ ચીકણો અને લપસણો કાદવ થઈ જાય, તો યાત્રી લપસી જાય છે, તેમ મત રૂપી માર્ગમાં મતાગ્રહ એક ચીકણો કાદવ છે. ચિંતક સાધક મતિ કે મતને છોડીને મતાગ્રહ રૂપ કાદવમાં ફસાઈ જાય છે. મતના જેટલા સદ્ગુણો છે, તેના કરતાં મતાગ્રહના દુર્ગુણો વધારે છે.
શાસ્ત્રકાર આ ગાથામાં જેનો પ્રતિકાર કરે છે, જેને સચોટ રીતે છોડવાની વાત કરે છે, તે મતાગ્રહ છે. મત કે મતિને છોડવાની વાત નથી, તેમ જ મતિ કે મતથી કોઈ ઉપદ્રવ પણ નથી પરંતુ જે ઉપદ્રવ છે, તે મતાગ્રહથી છે. આગ્રહો માત્ર હ્રાન્તવાવઃ । જાન્તવાહિત્સેન ત્યાગ્યેઃ ।
(૧૫૩)
