Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
શકે છે. સદ્ગુરુએ જે આધ્યાત્મિક શિક્ષા આપી છે, તે લોકોત્તર સુબોધ છે, તે જ સરુએ શિષ્યને આપેલું અલૌકિક ધન છે. અહીં સુબોધ અને સરુનો તાદાભ્ય છે. જ્યાં સદ્દગુરુ છે,
ત્યાં સુબોધ છે અને જ્યાં સુબોધ છે ત્યાં સદ્ગુરુ છે. જે સદગુરુ છે, તે જ સુબોધના અધિષ્ઠાતા છે અને સુબોધ તેનું ઉત્તમ આધેય છે.
સગુરુ અને સુબોધ બંને એકાત્મ હોવાથી લોકોત્તર સુબોધનું અધિષ્ઠાન છે. આ ઊંડી મીમાંસાથી સમજી શકાશે કે આ સુબોધ તે સામાન્ય બોધ નથી તેમ જ તે લૌકિક બોધ પણ નથી પરંતુ આ સર્વોત્તમ લોકોત્તર બોધ છે. જે બોધમાં આત્મદ્રવ્યની સૂક્ષ્મ ગતિશીલતા અને ક્રિયાશીલતાનું આખ્યાન છે, જે સુબોધથી જીવના લોકોત્તર ગુણોનો વિકાસ થવાનો છે, તે સગુરુએ આપેલો આ પ્રકાશસ્તંભ છે. સુબોધથી ફલિત થતાં ગુણોનું આગળની ગાથાઓમાં સ્વયં શાસ્ત્રકાર વર્ણન કરવાના છે. અહીં આપણે સુબોધ શું છે? તેની મૂળભૂત ભૂમિકા વર્ણવી છે, તે આંખ ઉઘાડી રાખીને ચાલવા માટેની પ્રેરણા છે.
આ જગ્યાએ જિજ્ઞાસ, સુબોધ અને સરુ, આમ ત્રિવેણી સંગમ એક તીર્થની ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યાં ઉત્તમ નદીઓનો સંગમ છે, તે સ્વયં તીર્થ બની જાય છે, તેમ આ સંગમ પણ જીવને તરવા માટેનું એક તીર્થ છે. આ તીર્થમાં સ્નાન કરવું, તે મોક્ષના ઉપાય રૂપી બીજને પ્રાપ્ત કરી ઉત્તમ ભૂમિકામાં આરોપણ કરવાની શિક્ષા આપે છે. ત્રિવેણી સંગમમાં સગુરુ આરાધ્ય છે અને જિજ્ઞાસુ તે આરાધક છે, સુબોધ થવો, તે તેની આરાધના છે. જૂઓ, શાસ્ત્રકારે કેવો સુમેળ સાધ્યો છે. એક સરળ પદમાં આરાધક, આરાધ્ય અને આરાધના, જે ધર્મના મુખ્ય પાયા છે, તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. હવે આ ત્રિવેણી સંગમ પછી જે સુફળ પ્રાપ્ત થાય છે, તેનું કવિરાજ સ્વયં ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં કથન કરે છે.
તો પામે સમકિતને – પામવું તે પ્રાપ્ત થવાની ક્રિયા છે. યોગ્ય કારણોની આરાધના કર્યા વિના જીવ ઈચ્છાપૂર્વક કોઈ ચીજ પામી શકતો નથી અને જો કારણ સામગ્રી અનુકૂળયોગમાં ઉપસ્થિત હોય, તો ઈચ્છા કરવાની જરૂર રહેતી નથી. જીવ સ્વતઃ સુફળ પામે છે. પામવું તે આનુષંગિક ક્રિયા છે. યોગ્ય આરાધના કરવાનો જીવનો અધિકાર છે. વૃક્ષનું પાલન કરી, સુરક્ષાનો યોગ્ય પ્રબંધ કરી જલસિંચન થાય, તો વૃક્ષમાં ફળ સ્વતઃ આવે જ છે. સાધના તે પ્રયત્ન છે. ફળ તે પ્રાકૃતિક ક્રિયા છે. ઈચ્છા એક શકિત છે. શકિતનો પ્રતિકૂળ પ્રયોગ કરવાથી ઈચ્છા રાગનું રૂપ ધારણ કરે છે. એટલે શાસ્ત્રકારો કહે છે કે ફળની ઈચ્છા રાખ્યા વિના યત્ન કરવો. ઈચ્છા વિના કાર્ય થતું નથી. અહીં ઈચ્છાનો અર્થ અન્ય ઈચ્છાનો ત્યાગ કરી “માત્ર મોક્ષ અભિલાષ” જેવી એક જ ઈચ્છા રાખવાની છે. આ ઈચ્છા, તે ફળની ઈચ્છારૂપ નથી, આ સાધનાના સંકલ્પ રૂપ ઈચ્છા છે. મોક્ષની અભિલાષા એટલે મોક્ષ એક વૃક્ષ છે અને તેને અનુકૂળ જે સાધના છે, તેને વ્યવસ્થિત રીતે સાધવાની ઈચ્છા છે. માટે અહીં સિદ્ધિકાર કહે છે કે “તો પામે સમકિતને” “તો' નો અર્થ છે સાધના, ઉપાસના, આરાધના કે સગુરુનો સુબોધ, આ બધા કારણો હાજર હોય, “તો' સમકિત માટે કોઈ અલગ પુરુષાર્થ કરવાની જરૂર નથી. સહેજે સમકિત રૂપી સુફળ જીવને પ્રાપ્ત થાય છે. પામવું' એ શબ્દ ઘણો મહત્ત્વપૂર્ણ છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવની સમુચિત અવસ્થા તે સ્વયં
