Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ક્રિયાશીલ છે. પદાર્થમાં સ્વયં ફળ આપવાની યોગ્યતા છે. આવરણોનો પરિહાર કરવો, તે એક માત્ર ઉપાય છે. આવરણો દૂર થતાં દ્રવ્ય ઉચિત પર્યાયને પ્રગટ કરે છે. અહીં જીવ સ્વયં અધિષ્ઠાતા છે અને અધિકરણ પણ છે. જેને સુબોધ થયો છે, તેવો જીવ સ્વયં સમકિતને પામે છે. ભગવાન માટે સ્વયંભવ વિશેષણ પ્રયુકત થાય છે અર્થાત્ તેમની આરાધના પૂર્ણ થતાં તેઓ સ્વયં ભગવપણું પામે છે, અરિહંત પદ મેળવે છે. તે જ રીતે અહીં મિથ્યાત્વાદિ પ્રતિબંધક દૂર થતાં, જ્ઞાનનું પરિણામ સુબોધાત્મક હોવાથી, કોઈ મિથ્યા અડચણ કરતું ન હોવાથી, વિચાર સુવિચાર થાય છે, કર્મ સત્કર્મ બની જાય છે, ત્યારે જીવ સ્વયં સમકિત અર્થાત્ સમ્યગદર્શનને પામે છે. અર્થાત્ સમકિત પ્રગટ થાય છે, સમકિતને પ્રગટ થવાનો અવસર મળે છે. દ્રવ્ય શુદ્ધિ અને ભાવશુદ્ધિ અનુકૂળ થતાં પરિણામશુદ્ધિ રૂ૫ સમકિત ઉદ્ભવ પામે છે. આત્મા આત્મગુણો મેળવીને સ્વયં સમૃદ્ધ થાય છે. જેમ મેલ દૂર થતાં વસ્ત્રની શુક્લતા સ્વયં પ્રગટ થાય છે. શુક્લતા તે વસ્ત્રનો પોતાનો ગુણ છે, મેલ તે બાહ્ય અડચણ હતી, અડચણને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન ને સાધના છે. દૂર કરવાના ઉપાયનું જ્ઞાન હોવું, તે સુબોધ છે. યોગ્યબોધથી વિઘાતક કારણો દૂર થતાં સમકિત રૂપી શુકલતા સ્વયં પ્રગટ થાય છે. આ છે પામવાની પ્રક્રિયા અને પામે’ શબ્દની વ્યાખ્યા. યોગ્ય રસ્તે જવાથી યોગ્ય સ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે તે શાશ્વત સિદ્ધાંતની અહીં અભિવ્યકિત કરી છે. તેની સાથે સાથે ગુરુ વિના જ્ઞાન નહીં, તે ઉકિતનું શાસ્ત્રકારે કથન કર્યું છે. સદ્ગુરુથી સુબોધ થાય અને પરિણામે સમકિત પમાય છે. આ રીતે ઉપર્યુકત ઉક્તિ સાર્થક થાય છે.
શું પામે છે? પ્રશ્નના ઉત્તર રૂપે “તો પામે સમકિતને' તેમ કહીને સિદ્ધિકારે સમકિતની સ્થાપના કરી છે. હવે આપણે સમકિત અર્થાત્ સમ્યગદર્શનના દર્શન કરીએ.
સમકિત – સમકિત શબ્દ જૈન પરંપરામાં સમ્યગદર્શન માટે રૂઢ થયેલો શબ્દ છે. સમકિતનો અર્થ શાસ્ત્રીય ભાષામાં સમ્યગ્રદર્શન કરવામાં આવે છે. સર્વ પ્રથમ આપણે સમ્યગદર્શનનો શાબ્દિક અર્થ સ્પષ્ટ કરશે. કર્મ આઠ છે. તેમાં જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનાવરણીય, તે બે મુખ્ય કર્મ છે. તે કર્મ શૃંખલાના મુખ્ય કપાટ જેવા છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ થતાં જ્ઞાન અને દર્શનની ઉભયાત્મક સાહજિક પર્યાય પ્રગટ થાય છે પરંતુ વિટંબના એ છે કે આ જ્ઞાન કે દર્શન યથાર્થ હોતું નથી. સત્ય ભાવોને આંશિક રૂપે પ્રગટ કરે છે. જેને પ્રમાણજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે પરંતુ તેમાં સૈકાલિક નિર્ણય ન હોવાથી તે જ્ઞાન આંશિક સત્ય હોવા છતાં યથાર્થ જ્ઞાન હોતું નથી. તે જ રીતે દર્શન પણ અયથાર્થ હોવાથી નિર્ણયાકભાવોથી વંચિત રહે છે. કહેવાનો સાર એ છે કે સહેજે પ્રાપ્ત થયેલું જ્ઞાન કે દર્શન જ્ઞાન હોવા છતાં યથાર્થ નથી. એટલે શાસ્ત્રોમાં તેને અજ્ઞાન કે વિપરીતજ્ઞાનની સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે અને દર્શન પણ યથાર્થ ન હોવાથી તેને અદર્શન કે મિથ્યાદર્શન જેવી સંજ્ઞા મળી છે. સારાંશ એ છે કે તેમાં યથાર્થપણું ખૂટે છે, ઘટે છે, તેને યથાર્થ થવાની જરૂર છે. આ યથાર્થ માટે સમ્યક શબ્દ વપરાય છે. સત્યથી પણ સમ્યફની સ્થિતિ ઊંચી છે એટલે અહીં સમ્યફ શબ્દ ઉપર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. સમ્યક એટલે યથાર્થ પરિણતિ, તે એક સ્વતંત્ર પરિણતિ છે. આ સમ્યક પરિણતિનો આધાર જ્ઞાનાવરણીય કે દર્શનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ નથી પરંતુ મિથ્યાત્વ મોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ, તેનો મૂળ
