Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ધારા સમગ્ર સાધનાને પ્રભાવિત કરે છે. આ રીતે સાધનાનો એક નિશ્ચિત ક્રમ જળવાઈ રહે છે.
જ્યારે ઉપયોગ અધ્યવસાયના ક્ષેત્રમાં પ્રવાહિત થાય છે, ત્યારે ઉદયમાન કર્મજન્ય પ્રવાહ અને તેનાથી નીપજતાં આંદોલનો, ઉપર્યુકત પ્રવાહો સાથે જોડાય છે. આ છે આંતરિક ક્ષેત્ર. ત્યાં સાધક અપ્રમત્તદશામાં હોય, વિવેકશૂન્ય ન હોય, કર્મચેતનાની માયાવી જાળને ઓળખી શકતો હોય, ત્યારે ક્ષણે ક્ષણે તેનો પ્રતિવાદ કરી તેનાથી દૂર રહેવા કોશિષ કરે છે અથવા કર્મચેતના તેની જગ્યાએ છે. કર્મચેતનાને દૂર કરવાનો આગ્રહ ન રાખી તેના પ્રભાવથી મુકત રહેવા કોશિષ કરે છે, તે છે સાધનાનો આંતરિક બૃહ. જેમ વણકર સૂતરના તાંતણાઓને વ્યવસ્થિત કરીને યોગ્ય જગ્યાએ સ્થાપિત કરીને કપડું વણે છે પરંતુ પોતે નિરાળો રહે છે. તે જ રીતે અધ્યવસાયોના તાણા–વાણા વ્યવસ્થિત ગોઠવીને, ઉદયભાવોને સ્વયં તે ભોગવાઈ જાય, તેવો અવકાશ આપીને સ્વયં નિરાળો રહે છે. આ છે સાધનાની આંતરદશા. જ્યારે સૂક્ષ્મ જગતમાં પરિણામોની નિર્મળતા આવી જવાથી સાધનાના બાહ્યભાવો પણ યોગાદિની ક્રિયામાં પ્રગટ થાય છે. કેરી પરિપકવ થયા પછી તેની અંદરનો રસ બહાર રૂ૫ અને સુગંધ રૂપે પ્રગટ થાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે આખી સાધના ક્રમિક છે. બીજથી લઈને વૃક્ષ સુધીનો જે વિકાસ છે, તે ક્રમશઃ વિકાસ પામે છે. સાધક જો સજગ હોય, તો બહારના તત્ત્વો કાંઈ બગાડી શકતા નથી કે કોઈ ભેદ ઊભો કરી શકતા નથી. માટે જ અહીં શાસ્ત્રકાર કહે છે કે આ કહેવાની વાત નથી, આ તો અજમાવી લેવાની વાત છે. જે વ્યકિત આ માર્ગની અજમાયશ કરે, માર્ગને સાધે, તે મુકિતફળ મેળવે છે. આ કથનનો વિષય નથી કરણીનો વિષય છે.
એમાં ભેદ ન કોય – ગાથાના અંતિમ પદમાં કાર્ય-કારણનો અવિસંવાદ બતાવ્યો છે. વિપરીત કારણોથી વિપરીત સાધ્ય સિદ્ધ થાય છે, માટે કાર્ય કારણમાં વિસંવાદ ન હોવો, તે બહુ જરૂરી છે. વિપરીત કારણો હકીકતમાં કારણ રૂપે વિપરીત હોતા નથી પરંતુ જે કારણ જેવા છે અને તેની જેવી યોગ્યતા છે, તેને તે રીતે ન સમજવી, તે વિપરીતતા છે, તે બુદ્ધિમાં આવે છે અર્થાતુ તે બુદ્ધિની વિપરીતતા છે. તે જ રીતે જે કારણથી જે કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી અને કાર્ય સંબંધી જે અજ્ઞાનતા છે, તે પણ બુદ્ધિની વિપરીતતા છે. તાત્પર્ય એ છે કે પદાર્થો પોતાના ગુણધર્મોને સત્ય રૂપે ભજે છે તેમાં કોઈ વિસંવાદ નથી પરંતુ કાર્ય-કારણના સંબંધને ન સમજવો, કારણના કે કાર્યના વિષયમાં ખોટી ધારણા કરવી, તે બુદ્ધિનો વિસંવાદ છે. અહીં આપણે આ રીતે તેનું તાત્ત્વિક ગણિત કરીએ. શુભ કારણથી શુભ કાર્ય નિષ્પન્ન થાય છે. અશુભ કારણથી અશુભ કાર્ય નિષ્પન્ન થાય છે અને એ જ રીતે શુદ્ધ ઉપયોગથી ઘાતકર્મોનો ક્ષય થાય છે, તો જે જે કાર્ય – કારણની જેવી અવસ્થા છે, તેને કેવી રીતે જાણી લેવી, તેમાં કોઈ વિસંવાદ આવતો નથી અને સાધક ધીરે ધીરે અશુભ પાપતત્ત્વોની સીમાઓને પાર કરી પુણ્ય રૂપ શુભતત્ત્વનો પણ અનુરાગ મૂકીને શુદ્ધ ઉપયોગમાં સ્થિર થાય છે અને બધો વિસંવાદ વિલય પામી કાર્યસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
કાર્ય-કારણની શંખલામાં વિપરીત ધારણા કરવી, તે વિસંવાદિતાનું કારણ છે, તેનાથી સિદ્ધિ તો દૂર રહી પરંતુ જીવ અણધાર્યા માયાજાળના ચક્કરમાં વધારે ફસાય છે. વિપરીત બુદ્ધિનો વિસંવાદ ચાર વિભાગમાં વૃષ્ટિગોચર થાય છે.
-(૧૨૮) --- -
