Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
* *
ગાથા-૧૦૦
ઉપોદઘાત – પૂર્વની ગાથાઓમાં પ્રશ્નકારે જાતિ અને વેષ ભેદનું અવલંબન કરી મોક્ષમાર્ગને નકારવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો અથવા એક શિષ્ય તરીકે જિજ્ઞાસા અભિવ્યકત કરી હતી અને વિવિધ પ્રકારના બાહ્ય વિભેદોના કારણે કોઈ સાચો ઉપાય મળતો નથી, તેવી શંકા કરી હતી. આ ગાથામાં જાતિ, વેષ, ઈત્યાદિ બાહ્ય ઉપકરણોના વિષયનું નિરાકરણ કર્યું છે અને આ બધા ઉપરછલ્લા બહારના ભેદ છે, તેમ કહ્યું છે. આ બાહ્ય ઉપકરણથી મૂળમાર્ગમાં કે સાચા કારણોમાં કોઈ ભેદ પડતો નથી, અમે જે માર્ગનું સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે અને આગળ જે કહેશું, તે માર્ગ અફર અને નિશ્ચિત છે. તેની સાધના કરનારને કયારેય નિષ્ફળતા મળતી નથી, તેને ફળની અવશ્ય પ્રાપ્તિ થાય છે. આ જ માર્ગને સરખી રીતે સાધવાની આવશ્યકતા છે. આ વિષયનું અવલંબન કરીને આ ગાથાનો ઉદ્ઘોષ છે.
જાતિ વેષનો ભેદ નહીં, કહો માર્ગ જે હોય; - સાધે તે મુકિત લહે, એમાં ભેદ ન કોય ને ૧૦e |
પ્રભાવક–અપ્રભાવક નિમિત્ત – ગાથાના પ્રારંભમાં જ પ્રભાવક અને પ્રભાવ્ય સિદ્ધાંતનો આધાર લઈ કથનનો શુભારંભ કર્યો છે. સમગ્ર સંસારનો કાર્યકલાપ નિશ્ચિત કારણો સાથે સંબંધિત છે. કારણશકિત બહારની શકિતથી પ્રભાવિત થાય છે પરંતુ પ્રભાવક નિમિત્ત ઉપાદાનની સર્વાગતાને ખંડિત કરી શકતા નથી. તાત્પર્ય એ થયું કે બહારના નિમિત્ત બે પ્રકારના છે
૧) પ્રભાવક નિમિત્ત અને ૨) અપ્રભાવક નિમિત્ત. જે નિમિત્તોમાં ઉપાદાન સાથે સમ્મિલિત થવાની યોગ્યતા નથી, તે નિમિત્તો અપ્રભાવકની શ્રેણીમાં આવે છે. જેમ કાષ્ટથી અગ્નિ પ્રજ્વલિત થયેલી છે, તેમાં કોઈ ઘી નાંખે, તો કાષ્ટરૂપ ઉપાદાનમાં ઘીની શકિત સમ્મિલિત થઈને અગ્નિ વધારે પ્રજ્વલિત થાય છે પરંતુ અગ્નિ પ્રગટાવનાર વ્યકિત લાલ કે પીળા રંગના વસ્ત્રો પહેરે, તો તેના વેષનો અગ્નિ પર કોઈ પ્રભાવ પડતો નથી કારણ કે તે અપ્રભાવક નિમિત્ત છે. હકીકતમાં તે નિમિત્ત જ નથી ફકત તેની હાજરી છે. તે જ રીતે પ્રભાવ્ય તત્ત્વો પણ એક નિશ્ચિત સિદ્ધાંતના આધારે પ્રભાવ્ય થાય છે. ગમે તેવા બહારના કારણો પદાર્થને પ્રભાવિત બનાવી શકતા નથી. મકાનનો નિર્માતા કલાકાર મકાનને પ્રભાવિત કરે છે પરંતુ બહારની કોઈ વસ્તુ કે વ્યકિત ગૃહનિર્માણમાં વિશેષ પ્રભાવ નાંખી શકતી નથી.
જાતિ વેષનો ભેદ નહીં. હવે આપણે મૂળ વાત પર આવીએ. શાસ્ત્રકાર સ્વયં કહે છે કે મોક્ષસાધનામાં વેષનો કોઈ પ્રભાવ નથી. કોઈ બહેન લાલ રંગની કે પીળા રંગની સાડી પરિધાન કરે, તો તેની સામાયિકની સાધના પર આ વેષભૂષાનો કોઈ પ્રભાવ પડતો નથી. વેષભૂષા સાધનામાં શું ભેદ કરી શકે? વેષભૂષા તો માત્ર એક બાહ્ય અવલંબન છે. વેષભૂષા તે અપ્રભાવક નિમિત્ર છે, તેનાથી સાધના પ્રભાવ્ય થતી નથી. પ્રભાવક અને પ્રભાવ્યના સિદ્ધાંતમાં વેષનું કોઈ સ્વતંત્ર કર્તૃત્ત્વ જણાતું નથી. એ જરૂર છે કે સાધનામાં જો બીજા વિકલ્પો ઉપસ્થિત હોય તો તે
-(૧૨૪) -
