Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પ્રભાવક નિમિત્ત હોવાથી તે સાધનાને પ્રભાવિત કરે છે. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ પ્રભાવક નિમિત્ત અને પ્રભાવ્યનું એક આખું ગણિત છે. તે જ રીતે અધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં પણ આત્માનું ઉપાદાન પ્રબળતમ બનતું જાય, તો તે અપ્રભાવ્ય સ્થિતિને ધારણ કરી, બધા નિમિત્તોનો પરિહાર કરી, પ્રભાવક એવી શુદ્ધ જ્ઞાનધારાથી જ પ્રભાવ્ય બને છે. અપ્રભાવ્ય એવો આત્મા કે તેની સાધના શું બાહ્ય વેશભૂષાથી કે વસ્ત્રના રંગોથી પ્રભાવિત થઈ શકે ? જેમ વેષભૂષાથી આત્મા અપ્રભાવ્ય છે, તેમ તેના પર જાતિભેદનો પણ કોઈ પ્રભાવ પડતો નથી. જાતિભેદ તે દેહાદિક ધર્મ છે અને તેનો પ્રભાવ દેહ સુધી જ સીમિત છે. દેહ એક માત્ર નિવાસસ્થાન છે. કોઈ વ્યકિત બંગલામાં બેસીને સાધના કરતો હોય કે ઝૂંપડીમાં બેસીને સાધના કરતો હોય પરંતુ તેની સાધના જો નિર્મળ હોય અને જે ઉત્તમ માર્ગ બતાવ્યો છે. તે “કહ્યો’ કહેલા માર્ગ ઉપર ધ્યાનસ્થ હોય, તો બંગલો કે ઝૂંપડી, તેમાં કશો પ્રભાવ પાડી શકતી નથી. સ્થાનભેદથી સાધનામાં ભેદ થતો નથી. તે જ રીતે દેહ પણ માત્ર નિવાસસ્થાન છે. દેહ કાળો હોય કે ગૌર હોય, સ્વરૂપવાન હોય કે અલ્પરૂપવાન હોય પરંતુ આ દેહ રૂપી નિવાસસ્થાનની સાધના પર કોઈ સાક્ષાત્ અસર થતી નથી.
આટલા વિવેચનથી સમજાય છે કે સિદ્ધિકારે સ્વયં વેષભૂષા અને જાતિનો પરિહાર કર્યો છે અને તેને મોક્ષમાર્ગમાં અપ્રભાવક માન્યા છે. ખાસ કરીને વેષભૂષા અને જાતિ, તે બંનેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે કારણ કે સમાજમાં વેષભૂષા અને જાતિવાદની પ્રધાનતા જોવામાં આવે છે. જાતિનો અર્થ બંને રીતે થઈ શકે છે. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર, ઈત્યાદિ મનુષ્યકૃત જાતિ અને એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય આદિ જાતિ તથા નર, નારી ઈત્યાદિ લિંગજન્ય જાતિ, આ બંને પ્રકૃતિકૃત જાતિ છે. કર્માનુસાર તેનો ઉદ્ભવ થાય છે. સંસ્કારભેદના કારણે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, ઈત્યાદિ જાતિના વિભાગ ઊભા કરવામાં આવ્યા છે. આ જાતિવાદનું પ્રયોજન વ્યવહારમાં હતું પરંતુ જાતિવાદને ધર્મનું રૂપ આપવાથી એક પ્રકારે તે અહંકાર અને ધૃણાનો વિષય બની જાય છે. વ્યવહાર જગત છોડીને અધ્યાત્મ ક્ષેત્રમાં જાતિવાદનું કોઈ સ્થાન નથી, ત્યાં મૂળગુણોના આધારે જ અધ્યાત્મની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. સૈદ્ધાંતિક દ્રષ્ટિએ અપ્રભાવક એવા તત્ત્વોને પ્રભાવક માની “ધર્મ તેનાથી પ્રભાવિત થાય છે', તે મિથ્યાવાદનું અહીં સ્પષ્ટ રીતે નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે.
જાતિ વેષનો ભેદ નહીં આટલા ટૂંકા વાકયમાં આપણા સિદ્ધહસ્ત મહાન કલારત્ન શ્રી કવિરાજે ક્રાંતિકારી વિચારોને પ્રગટ કર્યા છે. જાતિ અને વેષના જડભાવોથી ધર્મમાં જડતા આવી છે અને તે બાબતનો જે હઠાગ્રહ ઉત્પન્ન થયો છે, તે આંખના કણાની જેમ ખટકે તેવો છે. આ કણાનો ધર્મમાં કોઈ પ્રભાવ કે ભેદ નથી. સાધનામાં આ બાહ્ય નિમિત્તો ભેદ ઊભા કરી શકે તેમ નથી. ભૂતકાળમાં અને વર્તમાનકાલમાં ઘણા ધર્માચાર્યોએ તથા સમાજ સુધારકોએ જાતિવાદનો પ્રચંડ વિરોધ કર્યો હતો. અને વર્તમાનયુગના મહાત્માગાંધીજી જેવા પ્રબળ વ્યકિતએ જાતિવાદને નાબૂદ કરવા માટે પ્રયાસ કર્યો છે પરંતુ આ બધા નિરાકરણ ભૌતિક અને સ્કૂલ રીતે કરવામાં આવ્યા છે.
જ્યારે જાતિવાદના મૂળ ધર્મ અને અધ્યાત્મ સુધી પહોંચી ગયા છે. જ્યાં સુધી અધ્યાત્મક્ષેત્રમાં તેનું નિરાકરણ ન થાય, ત્યાં સુધી ખરા અર્થમાં આ બાહ્ય પ્રભાવક તત્ત્વોની મિથ્યાજાળથી વ્યકિત મુકત થઈ શકતો નથી. કૃપાળુદેવ ધાર્મિક દૃષ્ટિએ અને તત્ત્વદૃષ્ટિએ સચોટ નિરાકરણ કરી અધ્યાત્મ જેવા
