Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 151

અર્થાત્ મારા હાથમાં મુકિત રમે છે. ખરેખર ! આ બધા ઉત્તરો જો જીવનમાં પચી જાય તો વર્તમાનમાં જ તેને મુકિતનો લાભ મળે છે. તેના સાંસારિક બંધનો બળેલી દોરડી જેવા થઈ જાય છે. જીવ પોતાના ઋણાનુંબંધ પૂરા કરે છે પણ અંદરથી હવે તે મુકત થઈ ગયો છે. આવા સાધક બહારમાં પણ ઉજ્જવળ કીર્તિને પ્રાપ્ત કરે છે. શાસ્ત્રો એમ કહે છે કે વ્યકિત જ્યારે મોક્ષમાર્ગી બને અને અધ્યાત્મમાં ડૂબે, ત્યારે તેના બીજા કેટલાક પુણ્યનો સ્વતઃ ઉદય થાય છે. સત્તામાં પડેલા પાપ કર્મ પુણ્ય રૂપે ફેરવાય જાય છે. સહેજે આ સાધક સ્વ-પર કલ્યાણનું નિમિત્ત બને છે. આ છે આ પદોના ઉત્તરની સર્વાંગસ્પર્શી ભૂમિકા.
સર્વનો અર્થ એક તત્ત્વના નિર્ણયથી અનેક તત્ત્વોનો નિર્ણય થાય છે, તેવું શાસ્ત્રનું મંતવ્ય છે. ભગવાન મહાવીર કહે છે કે ‘જ્ઞ નાળ સે સવ્વ નાળ' જે એકને જાણે છે તે બધાને જાણે છે. એક તત્ત્વનું વિવેચન ફકત એક તત્ત્વ પૂરતું જ સીમિત નથી. બીજા બધા તત્ત્વોનો નિર્ણય કરવાથી એક તત્ત્વનો મૂળભૂત નિર્ણય થઈ શકે છે. સાચુ સોનું શું છે, તે ઓળખવા માટે બીજા બધા અકંચન રૂપ પિત્તળ આદિ દ્રવ્યોને પરખવા પડે છે. તે જ રીતે આત્મદ્રવ્યનો કે જીવ દ્રવ્યનો નિર્ણય કરતી વખતે અજીવ દ્રવ્યને પણ જાણવા પડે છે. જડ-ચેતનનો વિવેક થયા પછી ચેતનનો સર્વાંગ નિર્ણય થાય છે. મિશ્રભાવ તે અજ્ઞાન છે અને સ્વરૂપનો સ્પષ્ટ નિર્ણય તે જ્ઞાન છે. જ્યારે જીવ જ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં જાય, ત્યારે સર્વાંગ રૂપે તત્ત્વનો નિર્ણય કરી પદાર્થના સ્વરૂપનો નિર્ણય કરે છે. આ નિર્ણય અફર હોવાથી જીવની સ્થાયી સંપત્તિ બને છે.
-
જીવનો એક કાળમાં થયેલો નિર્ણય સર્વકાળમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તેથી કાળની દૃષ્ટિએ સર્વાંગ છે. એક ક્ષેત્રમાં થયેલો નિર્ણય બધા ક્ષેત્રમાં એ જ રીતે બની રહે છે, તેથી તે સર્વક્ષેત્રીય નિર્ણય છે. એક દ્રવ્યને જાણ્યા પછી બધા દ્રવ્યોને પણ જાણે છે માટે તે દ્રવ્યથી પણ સર્વાંગ છે અર્થાત્ સર્વ દ્રવ્યસ્પર્શી છે. સ્વભાવ અને સ્વરૂપનો નિર્ણય થવાથી અસંખ્ય વિભાવોનું ઉલ્લંઘન કરી, વિભાવોને પારખી તેનો પરિહાર કરી સ્વભાવમાં સ્થિર થાય, તે સર્વાંગ ભાવસ્પર્શી નિર્ણય છે. આ રીતે કાળ, ક્ષેત્ર, દ્રવ્ય અને ભાત બધી સીમાઓને સ્પર્શ કરી અનાવશ્યક સીમાઓનું ઉલ્લંઘન કરી સ્વભાવ સુધી લઈ જાય છે માટે તે પદની સર્વાંગતા છે, તેમ સિદ્ધિકાર કહે છે. સર્વાંગનો અર્થ છે હવે તેમાં થોડી પણ કચાશ નથી, સંશયને જરા પણ સ્થાન નથી. હવે પાછું વળવા માટે અવકાશ નથી. જે નિશ્ચિત લક્ષ્યભેદ કરે છે, તે સર્વાંગ છે. જેમ ગોળ દડો ચારે તરફ ગોળ છે, ગમે તે રીતે ફેરવો, તે ગોળનો ગોળ છે, તેની ગોળાઈમાં કશો ફેર પડતો નથી, સર્વ રીતે તે ગોળ છે, ચારેબાજુથી પણ ગોળ છે, ગોળ હોવાથી તે એક પ્રકારે બાજુ વગરનો છે. બધા ખાંચા—ખૂણા મૂકીને તે સમાન વર્તુળભાવને પામ્યો છે, માટે તે દડો સર્વાંગ ગોળ છે. શું કહીએ ? શાસ્ત્રકારે મૂકેલો આ ‘સર્વાંગ સુંદર’ શબ્દ આપણને નત મસ્તક કરી દે છે. કેટલો બધો વ્યાપક છે આ સર્વાંગ શબ્દ.
નિશ્ચિત ફળશ્રુતિ
અહીં જે ઉપાયોનું આખ્યાન ચાલે છે, તે કોઈ બાહ્ય કે સાંસારિક કાર્યને સિદ્ધ કરી શકાય, તેવા ઉપાયની વિવેચના નથી. મુખ્ય રૂપે મોક્ષના ઉપાય અને તેની સાધનાથી નિશ્ચિત રૂપે જે ફળ મળે છે, તેની વિવેચના છે. જો કે મુખ્ય રૂપે મોક્ષરૂપી ફળ તો
(220)________________