Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
૪) અયોગ્ય પ્રશ્નનો અયોગ્ય ઉત્તર
આ ચારે પ્રશ્ન-ઉત્તરના અવલંબન, શિષ્ય અને ગુરુની યોગ્યતા અને પૂજ્યતાના આધારે યોગ્ય અને અયોગ્ય બને છે.
૧) શિષ્ય જિજ્ઞાસુ અને યોગ્ય છે અને ઉત્તરદાતા સદ્ગુરુ પૂજ્ય છે. બંને પક્ષ ઉત્તમભૂમિકામાં હોવાથી મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રશ્નોના મહત્ત્વપૂર્ણ ઉત્તર પ્રાપ્ત થાય છે,
૨) શિષ્ય જિજ્ઞાસુ અને સરળ સ્વભાવી છે પરંતુ ઉત્તરકર્તા મોક્ષમાર્ગી ન હોવાથી યોગ્ય ઉત્તર આપી શકતા નથી. તેથી જિજ્ઞાસુની યોગ્યતા પણ કુંઠિત થઈ જાય છે.
૩) જિજ્ઞાસુ કોઈ કારણથી વક્રબુદ્ધિ અથવા કુતર્કથી ઘેરાયેલો છે પરંતુ તે તત્ત્વ સમજવા માટે મંથનશીલ છે. તેને સદ્ગુરુ યોગ્ય ઉત્તર આપીને સન્માર્ગે વાળે છે. અયોગ્યને પણ યોગ્ય બનાવે છે.
૪) ચોથો ભંગ જે છે તેમાં મુક્તિની કોઈ શકયતા નથી. બંને પક્ષમાં કોઈ પાપકર્મના હૃદયના કારણે અયોગ્યતા અથવા બુદ્ધિહીનતા પ્રવર્તમાન છે, તેથી ત્યાં યોગ્ય ઉત્તરને અવકાશ નથી.
ગાથામાં સિદ્ધિકાર કહે છે કે અહીં ખૂબ વિચારપૂર્વક યોગ્ય પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યા છે. કહો કે ગ્રંથકારે સ્વયં ભકતોને સમજાવવા માટે જિજ્ઞાસુના મુખથી આ પ્રશ્નો ઉપસ્થિત કર્યા છે અને તેના ક્રમમાં હવે વાસ્તવિક તત્ત્વસ્પર્શી પ્રત્યુત્તરને સ્થાન છે. બધા ઉત્તર સર્વ અંગોને અર્થાત્ વિસ્તૃત ભાવોને સ્પર્શ કરનારા છે. તે ‘સર્વાંગ સુંદર’ છે. ઉત્તરની સર્વાંગતા શું છે, તે આપણે નિહાળીએ.
સર્વાંગતા જો કે જ્યાં જ્યાં પૂર્વમાં આપણે ગાથાની વિવેચના કરી છે ત્યાં ત્યાં પ્રશ્નોના મૂળ લક્ષને સામે રાખીને બીજા લાગતા-વળગતા ઉત્તમભાવોને પણ સ્પર્શ કર્યા છે. જેમ કોઈ મહિલા દહીંને વલોવે છે, મથે છે ત્યારે માખણની પ્રાપ્તિ તો થાય જ છે પરંતુ સાથે સાથે તેના બીજા આનુષંગિક લાભ પણ હોય છે. શરીરને વ્યાયામ મળવાથી શરીર નિરોગી રહે છે. ઉપરાંત જૈનશાસ્ત્ર કહે છે કે બુદ્ધિના ચાર પ્રકાર છે, તેમાં એક કાર્મિકી બુદ્ધિ પણ છે. કર્મ કરતાં કરતાં કર્મ દ્વારા બુદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. વલોણું કરનારી મહિલા થોડી કુશાગ્ર બુદ્ધિ હોય, તો તેને તત્ત્વ મંથન કરવાની મતિ પણ સુઝે છે. આ સિવાય બધા વિકલ્પોથી મુકત રહી વલોણા વખતે જો પ્રભુનું ધ્યાન રાખે, તો તે પણ કર્મયોગ બને છે. એક પ્રકારની યતનાથી પુણ્યલાભ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.
આ જ રીતે મૂળલક્ષને સામે રાખીને શાસ્ત્રકારે જે ઉત્તર આપ્યા છે, તે મુકિતના લાભ માટે અવશ્ય ઉપકારી છે પરંતુ પ્રશ્ન એવા વિશાળ અને સાર્વભૌમ હોવાથી તેના ઉત્તર પણ સ્વયં સર્વાંગ બને છે. મુકિત લાભ તો અનેક જન્મોની સાધના પછીનું અંતિમ ફળ છે પરંતુ વર્તમાન જીવનમાં પણ આ બધા ઉત્તર જીવનને સ્પર્શ કરે તો જીવન શાંતિમય અને સુખાકારી બને છે. બુદ્ધિ સ્થિર થવાથી નિશ્ચિત માર્ગને ધારણ કરવાથી અસંખ્ય રાગ-દ્વેષના પરિણામોનું નિવારણ કરી નિર્મળ જીવન સરિતાને પ્રવાહિત કરે છે. જેમ કોઈ કવિએ કહ્યું છે કે ‘મુક્તિ ીતિ હસ્તયોર્વદુવિધઃ'
(૧૧૯).
