Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અનેક પ્રશ્નોથી અનેક દૃષ્ટિકોણ અને વિશાળ દર્શનનું ભાન થાય છે. પ્રશ્નો અનેક છે પરંતુ પ્રશ્ન કરતા પ્રશ્નનો ઉત્તર અધિક મહત્ત્વપૂર્ણ છે. માટે કુશળ શાસ્ત્રકારોએ પ્રશ્નોને સંકલિત કરી એક નિર્ધારિત સંખ્યામાં લાવી દીધા છે. બધા પ્રશ્નો સર્વથા વિભિન્ન હોતા નથી. પ્રશ્નમાં સામ્ય પણ હોય છે. જેમ જૈનદર્શન કહે છે કે વાવતા વૃદ્ધિ પથા. તાવતા નયા | જેટલા બુદ્ધિના માર્ગ છે, તેટલા નય છે. છતાં પણ જ્ઞાની આત્માઓએ બધા નયોને સાત નયમાં સંકલિત કરી દીધા છે. સાત નયના માધ્યમથી બધા નયનું કામ સરી જાય છે. તે જ રીતે કર્મોના અનંત પ્રકાર હોવા છતાં ભગવાને કર્મલીલાને આઠ કર્મોમાં સંકલિત કરી છે. આઠ કર્મો દ્વારા અનંતકનું વિવેચન મળી જાય છે.
તે જ રીતે આત્મસિદ્ધિના કુશળ કલાધર રાજયોગને વરેલા શ્રીમદજીએ સંપૂર્ણ આત્મવિવેચના અને તેના સંબંધના અગણિત પ્રશ્નોને છ સ્થાનકમાં સંકલિત કરીને છ પ્રશ્નોની સ્થાપના કરીને આત્મસિદ્ધિ જેવી અમર કૃતિનું નિર્માણ કર્યું છે. હવે આપણે જરા તત્ત્વવૃષ્ટિએ અને દાર્શનિક દ્રષ્ટિએ છ પ્રશ્નો કેટલા વ્યાપક છે અને તે કેવી રીતે બધા સ્થાનકને આવરી લે છે, તેનો નિર્દોષ આસ્વાદ લેશું. આત્મસિદ્ધિના પ્રશ્નો સાંભળતાં જ તેમ લાગે છે કે આ કોઈ મહર્ષિની વિતરાગ વાણી છે, જે ઘણી તત્ત્વસ્પર્શી છે.
૧) અસ્તિત્વ, ૨) સ્થાયીત્વ, ૩) ક્રિયાત્મક સંબંધ, ૪) ક્રિયાના પરિણામ, ૫) ક્રિયાથી વિભકત થવું, દ) વિભકત થવાના સાધન. આ છે એ કેન્દ્રીભૂત પ્રશ્નો, જે વ્યકિતના સંપૂર્ણ જીવનને આવરી લે છે અને ફકત વ્યકિત જ નહીં પરંતુ કોઈપણ દ્રવ્યના સ્વરૂપનું ઉદ્ઘાટન કરવા માટે પર્યાપ્ત છે.
અસ્તિત્વ – જેનું અસ્તિત્વ નથી પરંતુ મિથ્યા માન્યતાના આધારે અસતુમાં સની કલ્પના કરીને જીવ ઘોર વિટંબના પામે છે. જેનું અસ્તિત્વ નથી, તેની પાછળ દોડવું, તે રણપ્રદેશમાં તૃષ્ણાત્ર મૃગની દોટ જેવી અવસ્થા છે. સ્થાયી તત્ત્વો વાસ્તવિક વિશ્વનો કે મનુષ્યનો આધાર છે. અસ્તિત્વ તે ઘોર વિટંબણા છે. નાસ્તિવાદનો પરિહાર કરવા માટે આચાર્યોએ કે શાસ્ત્રકારોએ ગંભીર પ્રયાસ કર્યા છે અને અસ્તિત્વની સ્થાપના કરવા માટે ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિઓથી વિશાળ વિવેચના કરી છે. અહીં સિદ્ધિકારે “આત્મા છે' એમ કહીને એક પદમાં સંપૂર્ણ અસ્તિવાદનો સમાવેશ કર્યો છે. આત્મા જેમ છે, તેમ બીજા દ્રવ્યો પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. અહીં આત્મ દ્રવ્યની વિવેચના હોવાથી ફકત આત્મા છે તેમ કહ્યું છે પરંતુ એ જ અસ્તિ શ્રેણીથી અન્ય દ્રવ્યોના અસ્તિત્વને પણ સ્વીકારવા જરૂરી છે. અસ્તિત્વવાદનો એવં નાસ્તિત્વવાદનો વિસ્તૃત વિવાદ આ એક પ્રશ્નથી કે એક સ્થાનથી સમાધાન આપે છે.
સ્થાયીત્વ – અસ્તિત્વ પછી તત્ત્વનું કે દ્રવ્યનું સ્થાયીત્વ ઘણું જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અસ્તિ હોવા છતાં જો સ્થાયી ન હોય, તો અસ્તિ-નાસ્તિનું કોઈ વિશેષ અંતર રહેતું નથી. શાશ્વત અને નિત્ય દ્રવ્યની શોધ માટે જ હજારો પુણ્યાત્માઓએ ત્યાગમાર્ગને અપનાવીને કઠોર સાધના કરી છે. વિશ્વનું જે નિત્ય, સ્થાયી, શાશ્ચત તત્ત્વ છે, તે જ ઉપાસનાને યોગ્ય બની શકે છે. સ્થાયીની
