Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 145

S
ગાથા-૧૦૬.
ઉપોદ્દાત – અત્યાર સુધી છ કેન્દ્રબિંદુઓ ઉપર છ પ્રશ્ન પૂછાયા હતા. પ્રશ્નો ક્રમશઃ પૂછાયા હતા. કોઈ અગડમબગડમ તર્કવિહિન પ્રશ્નો ન હતા. તેમજ કુતર્કના આધારે પણ ન હતા. વિધિવત્ બુદ્ધિપૂર્વક પ્રશ્નો પૂછાયા હતા અને એક આધ્યાત્મિક ચર્ચાની શ્રેણીની ક્રમબદ્ધ અભિવ્યકિત કરી હતી. પ્રશ્ન કોઈ પ્રતિવાદી તરીકે ન પૂછતાં એક જિજ્ઞાસુ વિનયશીલ શિષ્ય પૂછે, તે રીતે પૂછાયા હતા. તેના ઉત્તર પણ સર્વાગભાવે સર્વમાન્ય થાય, તેવા સ્પષ્ટ અને શાસ્ત્રને અનુકૂળ હતા. તેમાં મોક્ષમાર્ગનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો હતો. ગાથાનો નિર્ધાર' શબ્દ ઘણો મહત્ત્વપૂર્ણ છે. હવે આપણે આ ગાથાનું સાંગોપાંગ વિવેચન કરીએ. નિર્ધારી ની સાથે “સર્વાગતા” શબ્દ પણ ઘણો વ્યાપક અને વિશાળ છે. કવિરાજે દરેક શબ્દ તોળી તોળીને મૂકયા હોય અને તેની પાછળ કોઈ દિવ્ય દૃષ્ટિ હોય, તેવું પ્રતિભાસિત થાય છે.
ષપદની પwગ્ન તે, પૂછચા કરી વિચાર, | તે પદની સવગતા, મોક્ષમાર્ગ નિર્ધારિ I ૧૦૬ I
આરંભમાં જ “છ પદના છ પ્રશ્નો તેમ કહ્યું છે. તો શું આવા વિશાળ અને વ્યાપક, દ્રષ્ટિથી અગોચર, ઈન્દ્રિયાતીત, જ્ઞાનગમ્ય ચેતનતત્ત્વને ઓળખવા માટે છ પ્રશ્નો જ પર્યાપ્ત છે? શાસ્ત્રમાં અસંખ્ય પ્રશ્નો પૂછાવા છતાં આત્મવિવેચન જાણે અપૂર્ણ હોય, તેમ શબ્દાતીત લાગે છે. તો ફકત છ પ્રશ્નથી જ શું નિરાકરણ થઈ શકે? તે જ રીતે સ્થાનક પણ અસંખ્યભાવોમાં કેન્દ્રિત થયેલા છે, તો તેનો ષસ્થાનકમાં જ શું સમાવેશ કરી શકાય તેમ છે ?
સંપૂર્ણ આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર લગભગ આ છ સ્થાનની વ્યાખ્યામાં આવૃત્ત થયેલું છે. સાથે સાથે તેમાં ઘણા ઉપદેશાત્મક ભાવો અભિવ્યકત થયા છે પરંતુ આખી સાંકળ ષસ્થાનકની છ કડીઓથી બનેલી છે. એક એક કડી ઘણી વ્યાપક અને વિશાળ છે. પૂર્વની ગાથાઓમાં આપણે ઊંડાઈથી તેનું આલોકન કર્યું છે. અહીં ફકત ષસ્થાનનું મહાત્મ શું છે, તે ગાથાના આધારે અભિવ્યકત કરશું અને છ પ્રશ્ન શા માટે છે, તેનો મર્મ સમજવા તાત્ત્વિક રીતે પ્રયાસ કરશું.
ષષદના પદ્મશ્ર – હકીકતમાં કોઈપણ દ્રવ્ય અનેક દ્રષ્ટિકોણથી નિહાળી શકાય છે અને તેમાં અસંખ્ય પર્યાયોનો ક્રમ પણ ચાલતો હોય છે અને તે જ રીતે વિશ્વવ્યાપક દ્રષ્ટ કે અદ્રષ્ટ, સૂક્ષ્મ કે સ્કૂલ દ્રવ્યો અસંખ્ય રૂપમાં પોતાની અભિવ્યકિત કરે છે, જ્યાં સુધી મનુષ્યની જ્ઞાનસંજ્ઞા જાગૃત ન હોય, ત્યાં સુધી તે પદાર્થના સંસર્ગમાં રહેવા છતાં તે બાબત કોઈ જિજ્ઞાસા ધરાવતા નથી અથવા એવી પ્રશ્નાત્મક બુદ્ધિનો અભાવ પણ હોય છે. તે ફકત ભોગાત્મકભાવે રાગ-દ્વેષપૂર્વક પદાર્થો સાથે સંબંધ ધરાવે છે પરંતુ તેને બીજો કોઈ પ્રશ્ન ઊઠતો નથી. શાસ્ત્રો અને ગુરુઓ એમ કહે છે કે પ્રશ્ન થવો, તે જ્ઞાનનો દરવાજો ખૂલવાનું લક્ષણ છે. શાસ્ત્રોમાં પણ પૃચ્છના શબ્દ મહત્ત્વ ધરાવે છે. લગભગ ભારતીય શાસ્ત્રો અને નાગમોમાં ભગવતીસૂત્ર જેવા વિશાળ શાસ્ત્રો પ્રશ્નોત્તર રૂપે જ પ્રરૂપિત થયા છે. પ્રશ્નોત્તરશૈલીનું ઘણું મહત્ત્વ છે.