Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આસનસિદ્ધિ તે એક પ્રકારનું તપ છે. બધા દેવાધિદેવો કોઈ એક યોગમુદ્રા સાથે એક આસનમાં બિરાજમાન હોય છે. તે જ રીતે મહાન સાધકોને પણ આસનસિદ્ધ હોય છે. શ્વાસ કે પ્રાણનું સમતોલપણું થવું, તે પ્રાણાયામ છે, પ્રાણાયામના ઘણા ઊંડા પ્રકારો પ્રસિદ્ધ છે અને તે જ રીતે ધ્યાન, ધારણા, સમાધિ વગેરે બધા સાધનાના બિંદુઓનું જૈનદર્શનમાં પૂર્ણસ્થાન છે. આ આખો સાધનાનો ક્રમ સ્વીકૃત કરવામાં આવ્યો છે. આ થયું સાધનાનું બાહ્ય સ્વરૂપ. આત્યંતર સાધનામાં જ્યાંથી અધ્યવસાયનો ઉદ્ભવ થાય છે તે કેન્દ્ર સુધી સાધકની દૃષ્ટિ જાય છે. જેમ બહેનો પાણી ગળીને પીએ છે, અનાજ સાફ કરીને વાપરે છે, ઘરને સાફ રાખે છે, તે જ રીતે સાધક આંતરપ્રદેશમાં અઘ્યવસાયરૂપ જળ જરા પણ મલિન ન થાય, તેનો પૂરો ઉપયોગ રાખે છે. રોગ તો મૂળમાંથી ઉદ્ભવે છે. આસકિત, રાગ કે કર્મજન્ય ઉદયભાવો કાલનું અવલંબન લઈ સામે ઊભા રહે છે, અર્થાત્ તે હાજર હોય છે. અધ્યવસાયોમાં તે સૂક્ષ્મભાવે ભળવાની કોશિષ કરે છે. આવા સમયે સાધક સચેત અને સાવધાન રહી ભેદરેખાની આ કેડીને પારખીને ઉપાસ્યભાવો પર દૃષ્ટિ રાખે છે, ત્યારે આત્યંતર સાધના મૂળભૂત કાર્ય સંપન્ન કરે છે. જીવની મુખ્ય બે શકિત છે, યોગ અને ઉપયોગ. આપ્યંતર સાધનાનો સંબંધ ઉપયોગ સાથે છે અને બાહ્ય સાધના યોગ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. પરંતુ ઉપયોગની શુદ્ધિ યોગને સ્વચ્છ રાખવામાં કારણભૂત બને છે. ઉપયોગ અને યોગની લીંક જોડાયેલી છે. ઉપયોગમાં અશુદ્ધ ભાવો ભળે, તો યોગ પાપબંધનું કારણ બને છે અર્થાત્ પાપાશ્રવ કરે છે. ઉપયોગ નિર્મળ રહે તો યોગ નિષ્પાપ રહીને શુભકર્મ કરે છે. આ રીતે સાધનાની બાહ્ય અને આત્યંતર કડી જોડાયેલી છે. સાધક જ્યારે નિર્ણયાત્મક શુદ્ધ જ્ઞાનનું આલંબન લઈ સ્વરૂપના ધરાતલ ઉપર ૨મણ કરે છે, ત્યારે તેનું વાયુમંડળ પવિત્ર બને છે. ગાથામાં લખ્યું છે તે પ્રમાણે જે સાધશે તે પામશે' પરંતુ સાધનાનો ક્રમ સર્વથા ઉચિત, ન્યાયપૂર્ણ અને સત્યથી ઓતપ્રોત હોવો જોઈએ. જો પથ્ય પળાય નહીં, તો પરમેશ્વરને પમાય નહીં. પથ્ય એટલે બધા ત્યાજય દુર્ગુણોથી દૂર રહેવું અને યોગ્ય ભાવોનો આદર કરવો, તે પથ્ય છે.
જૈનદર્શનમાં પણ પરોક્ષભાવે અને કેટલાક અર્થમાં સ્પષ્ટભાવે પણ અષ્ટાંગયોગની સાધનાનો સ્વીકાર કર્યા છે. સાધન શુદ્ધ હોય, તો જ સાધ્યને પામી શકાય છે. સિદ્ધાંત એ થયો કે સાધ્યને અનુરૂપ સાધન હોવા જોઈએ. સાધક, સાધન અને સાધ્ય આ ત્રણે બિંદુઓ એક પંક્તિમાં આવવા જોઈએ અર્થાત્ સાધક સુપાત્ર હોય, સાધન ઉચિત હોય અને સાઘ્ય પરમાર્થ હોય, ત્યારે આ ત્રિવેણીયોગથી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. સાધક અને સાધન એ બંને સાધનામાર્ગના અંગ છે. જો સાધક ‘સાધશે’ અર્થાત્ સભ્યપ્રકારે સાધનામાં જોડાશે, ઉચિત સાધનનો ઉપયોગ કરશે, તો તેની ભવકટ્ટી થશે એટલું જ નહીં પરંતુ જ્ઞાનનો પ્રકાશ થઈ જવાથી જ્ઞાનાત્મક મુકિતમાં રમણ કરશે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : સંપૂર્ણ ગાથા આધ્યાત્મિકભાવોથી ભરપૂર છે છતાં પણ ગાથાનો જે ઈશારો છે તે ગોપ્ય છે, ગૂઢભાવે પ્રગટ થયો છે. ગાથા અજન્મા ક્ષેત્રમાં લઈ જવા માટે પૂર્વભૂમિકા પ્રગટ કરી જાય છે. અજન્મા ક્ષેત્ર તે એક રહસ્યમય ગૂઢ અધ્યાત્મતત્ત્વ છે. જીવ જન્મપ્રણાલી સાથે સંપૂર્ણ જોડાયેલો હોવાથી જન્મ સફળ થાય, તેવી તૈયારી કરે છે પરંતુ જ્યારે જન્મથી ઉપર ઊઠીને અજન્માક્ષેત્રનું નિરીક્ષણ કરે છે અને દર્શન કરે છે, ત્યારે તેનો આનંદ પણ લોકોત્તર હોય .
(૧૧૨)
