Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
મતાગ્રહ તે રોગ છે. માટે મતાગ્રહને ટાળવાનો સચોટ માર્ગ એ છે કે વીતરાગ પરમાત્માઓએ ફરમાવેલી અનેકાંતવૃષ્ટિનું અવલંબન કરીએ. અનેકાંતવૃષ્ટિ ઉપર આખું શાસ્ત્ર લખવું પણ ઓછું પડે તેમ છે, અહીં સંક્ષેપમાં મતાગ્રહ મર્દનની વાત કરી, આપણે હવે વિકલ્પના વિકારને વિચૂર્ણ કરવાના ઉપાયોનો વિચાર કરીએ.
વિકલ્પ વિચૂર્ણના ઉપાયો વિકલ્પનો અર્થ છે વિચારોની અસ્થિરતા. મતાગ્રહમાં માણસ ગાંઠ બાંધે છે, જ્યારે વિકલ્પમાં કોઈ પ્રકારનો નિર્ણય કરી શકતા નથી. સંકલ્પ એ જીવની અભૂત શકિત છે. ધેન સાધ્યને વયનિ | બધા કાર્યો સંકલ્પથી સિદ્ધ થાય છે. અનિર્ણયાત્મક અવસ્થા મહાઘાતક છે. નિર્ણય સુધી ન પહોંચવામાં વિકલ્પ એક કાંટો છે, તેથી શાસ્ત્રકારોએ વિકલ્પનો દ્રઢતાપૂર્વક પ્રતિરોધ કર્યો છે. નદીનું પાણી અનેક ધારાઓમાં પ્રવાહિત થઈ જાય, તો તે સરિતા રૂપ ધારણ કરી શકતી નથી. તે જ રીતે વિચારના તંતુઓ અનેક દિશામાં વિખેરાય, તો તે વિકલ્પ બનીને મનુષ્યને નિરાધાર બનાવે છે. ધષ્ઠાન આધાર પત્ર વતમ્ | પદાર્થનું અધિષ્ઠાન છે, તેનો જે આધાર છે, તે જ તેનું સામર્થ્ય છે, ફૂટેલી બાલટીમાં પાણી રહી શકતું નથી, તેમ આધારવિહીન કલ્પનાઓ હવામાં ફેલાઈને નષ્ટ થઈ જાય છે. જ્ઞાનનો આધાર આત્મા સ્વયં છે. વીર્યંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી જ્ઞાનની પર્યાયો દૃઢીભૂત થાય છે. પરાક્રમ વગરનું જ્ઞાન વિકલ્પ બની જાય છે અર્થાત્ વિકલ્પ તે જ્ઞાનની કક્ષામાં આવી શકતો નથી, તે એક પ્રકારનો વિકાર છે. વિકલ્પનો પરિહાર કરવા માટે સદ્ગુરુનું શરણ, તે એકમાત્ર ઉપાય છે.
ગાથામાં મતાગ્રહ અને વિકલ્પને છોડયા પછી માર્ગને સાધવાની ભલામણ કરી છે. અનેકાંતવાદનું અવલંબન અને સદ્ગુરુનું શરણ, આ બંને ઉપાયથી ઉપર્યુકત બંને પ્રતિયોગીનો પરિહાર થાય છે. આ બંને કાંટા દૂર કર્યા પછી જ્ઞાનીઓએ જે માર્ગ ચીંધ્યો છે, તેની સાધના ફળદાયી બને છે. તેનું ફળ પણ જેવું તેવું નથી. જન્મ મૃત્યુનો રોગ મટે, તેવું મુકિતફળ છે, જો મહાસાધ્ય ફળ મેળવવું હોય, તો તેની સાધના પણ કેવી વિશાળ અને ભવ્ય હોય, તે સમજી લેવું પરમ આવશ્યક છે.
જન્મ તેહના અલ્પ અહીં જન્મો ઓછા થાય તેવી ફળશ્રુતિ પ્રગટ કરી છે. તે જીવ એક પ્રકારે પરિત્તસંસારી થશે અને છેવટે મોક્ષગામી બનશે. આત્મતૃષ્ટા પુરુષોએ જન્મ-મૃત્યુને એક રોગ માન્યો છે. જ્યારે આ વીતરાગી આત્માઓ આંતરવૃષ્ટિ કરીને આત્મહત્ત્વનો સ્પર્શ કરે છે, ત્યારે તેમના જ્ઞાનમાં જે ભાવો પ્રતિબિંબિત થાય છે, તેમાં અજર અમર એવા આત્માના દર્શન થાય છે. જે જન્મથી પણ પર છે અને મૃત્યુથી પણ પર છે, તેવું તત્ત્વદર્શન થયા પછી જ્ઞાનીઓને લાગે છે કે આ અજર-અમર, અવિનાશી આત્મા શા માટે દેહધારી બનીને જન્મ ગ્રહણ કરે છે. મૃત્યુ તો એક આનુષંગિક પરિણામ છે પરંતુ મુખ્ય વિકાર જન્મ છે. જ્યારે જ્ઞાનીઓએ ઊંડી દ્રષ્ટિથી નિરીક્ષણ કર્યું, ત્યારે જોયું તો વાસનારૂપી કામના અથવા આસકિત ભવપ્રાપ્તિ માટે દેહધારણ કરવામાં કારણ બને છે. આ વાસના પણ કોઈ પૂર્વકાલીન કર્મોના આધારે ઉદ્ભવ પામી છે. એક આખી શૃંખલા દૃષ્ટિગત થાય છે. પૂર્વકૃત અનાદિકાલીન કર્મ તે બીજ છે. કર્મનું ફળ વાસના છે. વાસનાથી ભોગભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. ભોગોના સંપાદન માટે દેહ તૈયાર થાય છે.
-(૧૧૦)
