Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આવો નિષ્પન્ન થયેલો દેહ જન્મ ધારણ કરીને ભોગોની સાથે નવા કર્મો સંપાદન કરે છે. આ આખી જન્મની શૃંખલા પુનઃ પુનઃ અનંત જન્મોને ઉત્પન્ન કરતી રહે છે.
જ્ઞાનીઓ જન્મની શૃંખલાને તોડવા માટે ઉદ્યમવંત બને છે. તેને પોતાનું અજર-અમર પદ એ જ ઉપાસ્ય લાગે છે પરંતુ આ જન્મની શૃંખલા એવી છે કે તે એક ઘા થી બે કટકા થાય, તેવી નથી પરંતુ ઘણા પ્રબળ પુરુષાર્થથી સહુ પ્રથમ તેની સંખ્યામાં ઘટાડો કરી શકાય છે. અનંત જન્મોની ઘટોત્તરી ન થવામાં અનંતાનુબંધી કષાય કારણભૂત છે. અનંતાનુબંધીનો અર્થ એ છે કે જે કષાય અનંત જન્મ સુધી સાથ આપીને અનંત જન્મને વધારે છે. આ અનંતાનુબંધી કષાયની શંખલા ક્રમશઃ તૂટવાથી જીવ અનંત જન્મોની શૃંખલામાંથી મુકત થઈ શકે છે. જમીન ઉપર જોરથી ફરતો ભમરડો એકદમ એક સાથે શાંત થતો નથી. ધીમે ધીમે તેની ગતિ ઓછી થાય છે. તે જ ' રીતે ભવભ્રમણ કરતો જીવ એકાએક ભવમુકત થતો નથી. પરંતુ તેના જન્મો ઓછા થતાં જાય છે, તેથી જ આ ગાથામાં કવિરાજ કહે છે કે “જન્મ તેહના અલ્પ'. અલ્પ જન્મ ધારણ કરનારો જીવ સાધનાના ક્રમમાં જન્મને ક્રમશઃ વધારે ઘટાડતો જાય છે. - જન્મને ઘટાડવા તે સાધકનું લક્ષ નથી. જન્મ તો દેહનો જ થાય છે અને મૃત્યુ પણ દેહનું જ થાય છે. ન દુન્યતે દુન્યને શરીરે | દેહ હણવાથી આત્મા હણાતો નથી પરંતુ જન્મ ઓછા થવા, તે સાધનાની કસોટી છે. મુખ્ય લક્ષ સ્વયં આત્મા જ છે. જન્મ ધારણ કરવાથી દેહનો પોતાનો પણ એક ભોગાત્મક ક્રમ સાધનામાં વિક્ષેપ ઊભો કરે છે. એટલે ગાથામાં કહ્યું છે કે જે માર્ગ અહીં બતાવ્યો છે, તેનું આચરણ કરવાથી જન્માતંરની યાત્રા ટૂંકી થશે. હવે તે જન્મ એવા થશે કે જેમાં જ્ઞાન અને સાધનાનો સંપૂટ હોવાથી એક જન્મ બીજા જન્મનું સાક્ષાત નિમિત્ત બનશે નહીં. કેટલાક ભોગાત્મક કર્મો શેષ હોય, તેટલા પૂરતાં જ ગણતરીવાળા જન્મો લેવા પડશે. અલ્પજન્મનો અર્થ જ એ છે કે ગણતરીપૂર્વકના જન્મો જ હવે બાકી છે. કોઈ મહાન વીર્યપૂર્ણ આત્મા હોય તો એક ઝાટકે પણ જન્મશૃંખલાનો અંત લાવી શકે છે પરંતુ આ બહુ વિરલકથા છે. સામાન્યરૂપે શુદ્ધ સાધનાવાળો જીવ પરિત્તસંસારી બની ત્રણ જન્મ કે પંદર જન્મ કે તેનાથી થોડા વધારે જન્મ ધારણ કરી મુકત થઈ જાય છે. “અલ્પ જન્મ' એ શબ્દમાં ઘણા બિંદુઓનો સંગ્રહ કર્યો છે અને અનંત જન્મવાળી જન્મશૃંખલાને જીવ તોડી નાંખશે, તેવી બાંહેધરી પણ આપી છે અને તેનાથી એક નિશ્ચયાત્મક ક્રમની અભિવ્યકિત કરવામાં આવી છે. ખોટા આગ્રહ અને ચંચળતાપૂર્વકના વિકલ્પોથી મુકત થયા પછી સાધના સફળ થશે તેમ સ્પષ્ટભાવે ઉલ્લેખ કર્યો છે.
સાધશે’ વિચારણા : ગાથામાં કહ્યું છે કે “કલ્લો – ચીધેલો માર્ગ સાધશે. સાધશે એટલે શું? અર્થાતુ કેવી રીતે સાધશે? મતાગ્રહ અને વિકલ્પોને છોડ્યા પછીની સાધનાનો આ પ્રશ્ન છે. ભારતવર્ષમાં સમગ્ર આર્યસંસ્કૃતિમાં અષ્ટાંગયોગની સાધના પ્રમુખસ્થાન પામી છે. યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધ્યાન, ધારણા અને સમાધિ, આ રીતનો ક્રમ યોગશાસ્ત્રમાં ગોઠવાયેલો છે. અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ, આ પાંચ યમ છે. તેને પંચ મહાવ્રત પણ કહે છે. બોલવા, ચાલવા, ખાવા-પીવાના અન્ય સાથેના વ્યવહારનો જે યોગ્ય માર્ગ છે, તે નિયમ છે. જૈનશાસ્ત્રોમાં તેને સમિતિ-ગુપ્તિ રૂપે વ્યવસ્થિત આકાર આપવામાં આવ્યો છે.
