Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉદારતાથી લોભનો નાશ થાય છે, વિનયથી અહંકાર ચાલ્યો જાય છે, સરળતાથી કપટનું સ્થાન રહેતું નથી અને ક્ષમાથી ક્રોધની કમ્મર તૂટી જાય છે. આમ આ સમસ્ત ગુણાત્મક સાધનાનો માર્ગ સચોટ અને પ્રત્યક્ષ ઉપાય છે. મોક્ષ માટે જ નહીં પરંતુ સમગ્ર માનવજીવનની શાંતિ–સમાધિ માટેનો આ જ ઉત્તમ માર્ગ છે. આ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણભૂત માર્ગ વ્યવહારને પણ શુદ્ધ કરે છે અને મુકિત પણ અપાવે છે. શાંતિના બે માર્ગ નથી. જે ગુણો વર્તમાન જીવનમાં શાંતિ સ્થાપિત કરી મનુષ્યને કર્મબંધથી મુકત રાખે છે, તે જ ગુણો પરિણામે મુકિત પણ અપાવે છે. આ માર્ગ પ્રત્યક્ષ ફળ આપે છે અને પરોક્ષ ફળ આપે છે. વર્તમાનમાં પણ ફળ આપે છે અને પરિણામે ભવિષ્યમાં પણ ફળ આપે છે. શાસ્ત્રોમાં પણ કહ્યું છે કે આ માર્ગ ઉભયલોકનો સાધક છે. આ લોક પણ સુધારે છે અને પરલોક પણ સુધારે છે. માટે ગાથામાં કવિરાજે જોરપૂર્વક કહ્યું છે કે ક્ષમા કલેશને હણે છે, શાંતિ આપે છે અને તે પ્રત્યક્ષભૂત અનુભવમાં આવે તેવી વાત છે.
તેમાં શો સંદેહ પ્રત્યક્ષભૂત છે એટલું કહીને શાસ્ત્રકાર અટકયા નથી પરંતુ સાથે કહે છે કે આમાં બીજો સંદેહ પણ નથી. આ વાતમાં સંદેહ કયાંથી હોય શકે ? શો સંદેહ' એમ કહીને સંદેહ નથી તેવું અન્યથાભાવે કહ્યું છે. સંદેહ એ એક એવો ભાવ છે કે જે માનવના ઘણા સત્કર્મ અને સંબંધોનો નાશ કરે છે. સંદેહ એક અનિર્ણયાત્મક અવસ્થા છે. સ્થૂળમાં પોતાના પ્રીતિજનો ઉપર સાચો પ્રેમ પ્રગટ થવા દેતો નથી. તે જ રીતે આ સંદેહ આવ્યંતર ક્ષેત્રમાં સત્ય સિદ્ધાંત પર સ્થિર થવા દેતો નથી. ઈતિહાસના પાના જોવાથી ખબર પડે છે કે સંદેહના કારણે કેટલાય ભયાનક અનર્થા તથા હત્યાઓ થઈ છે. ભૂવા ભરાડા અને અનર્થકારી માણસો કોઈ નિર્દોષ માણસોને પણ દુઃખનું કારણ માની, આરોપિત કરી અનર્થ ઊભો કરે છે. અંધશ્રદ્ધાના જે હિંસાત્મક ક્રિયાકલાપો છે, તેના મૂળમાં ખોટી શંકા અને સંદેહ ભર્યા હોય છે. કોઈએ કાંઈક કરી મૂક્યું છે, તેવા અપસિદ્ધાંતોનો આધાર લઈ સામાજિક અને માનવીય દોષોનો પ્રચંડ ઉદ્ભવ કરવામાં આવે છે. સંદેહના ક્ષેત્રમાંથી બહાર નીકળવું, તે પણ એક મોટી જ્ઞાન સાધના છે. સંદેહ એક પ્રકારનું સંશયનું રૂપ છે. સંશયાત્મા વિનશ્યન્તિ । આ શાસ્ત્રવાકય પણ સંશયનો પરિહાર કરવાની સૂચના આપે
છે.
મનુષ્ય સંશયથી જેટલો દૂર થાય, તેટલો તે નક્કર સિદ્ધાંતને મેળવી શકે છે. સમગ્ર સમાજની પણ તે જ પરીક્ષા છે, જો સંશયાત્મક સ્થિતિ વધારે હોય, તો સમાજ શંકાનો ભોગ બની અસ્થિર થાય છે, વિનાશને નોતરે છે પરંતુ સંશય રહિત સત્ય સિદ્ધાંતોની પ્રબળતા હોય, તો સમાજ પણ નક્કર અને મજબૂત બને છે અને વિનાશક તત્ત્વોથી બચે છે.
વ્યક્તિગત સંદેહાત્મક સ્થિતિ પણ મન, પ્રાણ, ઈન્દ્રિય અને જીવનને બેચેન અવસ્થામાં મૂકી દે છે. સત્ સિદ્ધાંતોનું અવલંબન કરવું અને અસંશય અવસ્થામાં રહેવું, તે પ્રખર સાધના છે. સમ્યગ્દર્શન પણ સંદેહરહિત અવસ્થાનું ધોતન કરે છે. અસંશય સ્થિતિમાં જવું, તે જ સમ્યગ્દર્શન છે. આ રીતે વિચારતાં જણાય છે કે સંદેહનું ક્ષેત્ર વ્યાપક છે. જો માનવ સત્યનું દર્શન કરે, તો જ સંદેહરહિત થાય છે. અહીં સિદ્વિકારે પણ ‘તેમાં શો સંદેહ' તેમ કહીને સંદેહરહિત સત્યના દર્શન કરાવ્યા છે. સંદેહનું મૂળ જ્ઞાનની અપરિપક્વતા અને અજ્ઞાનનું આવરણ છે.
