Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વિકાસ
શાસ્ત્રકારે સંપૂર્ણ ગાથામાં કર્મબંધના કારણો, તેને હણવાના ઉપાયો અને ઉપાયનો પ્રત્યક્ષભૂત અનુભવ તથા છેવટે સંદેહ રહિત અવસ્થાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. જેમ કોઈ જંગલમાં માર્ગનું નિર્માણ કરે, અથવા શિખર પર ચઢવા માટે સોપાન શ્રેણીની રચના કરે, તે રીતે આ ગાથામાં સિદ્ધિકારે એક સચોટ માર્ગનું નિર્માણ કર્યું છે અને જે સત્ય છે તે અફર છે, તેમ કહીને ગાથાની પૂર્ણાહૂતિ કરી છે. આપણે ગાથાનો આધ્યત્મિક સંપૂટ નિહાળીને આગળ વધશું.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : ગાથાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે કર્મબંધ અને કર્મબંધની પ્રક્રિયા એક નિરાળી પ્રક્રિયા છે. સામાપક્ષમાં આધ્યાત્મિક ગુણોની આવૃત્તિ થવી, શુદ્ધ પર્યાયનો વિકાસ થવો અને જ્ઞાનનું પ્રગટ થવું તથા અખંડ આત્મદર્શન કરવું, તેવો એક વિશિષ્ટ શાશ્વત સુખાત્મક ભાવ છે. દર્પણ અને પ્રતિબિંબનો અન્યોન્ય સંબંધ હોવા છતાં પ્રતિબિંબ નિરાળું છે અને દર્પણ પણ નિરાળું છે. દર્પણ એ પ્રતિબિંબનું અધિષ્ઠાન છે. આ એક પ્રાકૃતિક વ્યવસ્થા છે. કર્મબંધ પોતાની રીતે ઉદયમાન થઈ કર્મજન્ય જે ઉપકરણો પ્રાપ્ત થયા છે, તેમાં સંવેદન ઊભું કરે છે. આ ક્રિયા
ત્યાં સુધી ચાલુ રહે છે કે જ્યાં સુધી જ્ઞાન ચેતનાનું જાગરણ ન થયું હોય અને આધ્યાત્મિક વિકાસ ન થયો હોય. અધ્યાત્મશાસ્ત્ર એમ કહે છે કે કર્મની ચિંતા ન કરતાં સ્વભાવને પ્રગટ કરવાની તમન્ના રાખવાની છે. સ્વભાવનો આવિર્ભાવ એ તમામ કર્મને હણીને અનુપમ સુખાનુભૂતિ આપે છે. ગગનમાં ગતિ કરવાથી ખાડા-ટેકરાવાળી ભૂમિ નીચે રહી જાય છે, તેમ આ અધ્યાત્મ આકાશમાં ગમન કરવાથી ઊંચા-નીચા ભૌતિક ભાવો સ્વાભાવિક રીતે સમકક્ષામાં ચાલ્યા જાય છે અને છેવટે લય પામી જાય છે. કર્મબંધને લય કરવા એ મુખ્ય વિષય નથી પરંતુ શુદ્ધ ભાવોમાં સમાવિષ્ટ થવું તે મુખ્ય વિષય છે અને આ છે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ. સ્વભાવમાં સમાવિષ્ટ થવાથી બાકીની ક્રિયાઓ સ્વતઃ પોતાનું કામ કરે છે. અકર્તૃભાવ કર્તુત્વ ભાવો કરતાં પણ મહાપ્રબળ છે. “અકર્તા કરે સહુને શૂન્ય”
ઉપસંહાર : સિદ્ધિકાર ક્રમશઃ મોક્ષના ઉપાયોની વિવેચના કરી રહ્યા છે. તેમાં આ ગાથામાં ક્ષમાદિ ગુણ પણ ઉત્તમ ઉપાય છે, તે સિદ્ધ કર્યું છે કારણ કે ક્રોધાદિ બાધક તત્ત્વ છે, તેનો પરિવાર કરીને મોક્ષમાર્ગ સ્વચ્છ થાય છે, તેથી ઉપાયની વિવેચનામાં કષાયહનનની વાત કરી છે. અહીં ક્ષમાદિ ગુણો મોક્ષના ઉપાયમાં કારણભૂત છે જ પરંતુ તે નૈતિક ગુણો પણ છે. તેમાં કોઈ મોટા અન્ય શાસ્ત્રપ્રમાણની જરૂર નથી. પ્રત્યક્ષ રીતે જાણી, જોઈ શકાય તેવા અનુભવગમ્ય ગુણો છે. તેનાથી ક્રોધાદિનું શમન થાય છે, તે પણ એટલું જ પ્રત્યક્ષ છે. આવો પ્રત્યક્ષભૂત ઉપાય છે, તેનો લોપ કેમ કરી શકાય અને મુકિતનો કોઈ ઉપાય નથી, તેમ પણ કેમ કહી શકાય ? ગાથામાં મોક્ષના ઉપાયની જોરપૂર્વક સ્થાપના કરી શંકાનું સચોટ સમાધાન આપ્યું છે.
ઘરમાં પ્રજ્વલિત દીપક સ્પષ્ટ દેખાય છે, તેવી રીતે ક્રોધાદિ અંધકારમાં મારૂપ દીપક પણ સ્પષ્ટ દેખાય છે. આ રીતે આ ગાથામાં સર્વમાન્ય સિદ્ધાંતનું સ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે.
