Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૦૫
ઉપોદ્દાત - આ ગાથામાં સિદ્ધિકારે પરિત્ત સંસારીનો ભાવ પ્રદર્શિત કર્યો છે. પરિત્ત સંસારી કોને કહેવાય અને તે કેમ થાય તે બધા શાસ્ત્રોકત ભાવ સુપ્રસિદ્ધ છે. સિદ્ધિકારે આ ગાથામાં “જન્મ તેહના અલ્પ' એમ સરળ ભાષામાં પરિત્ત સંસારીની વાત કરી છે. જેનો સંસાર બહુ ઓછો રહી ગયો હોય અથવા ગણ્યા જન્મ બાકી હોય, તેને પરિત સંસારી કહે છે. આ સાધના ફકત બુદ્ધિવાદની સાધના નથી. એટલે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં બુદ્ધિવાદનો પણ પરિહાર કર્યો છે. શાસ્ત્રકારે બુદ્ધિવાદને બે ભાગમાં વિભકત કર્યા છે. જેનું દિગ્દર્શન આપણે કરશું. બુદ્ધિજીવી માણસો સાધનાથી દૂર હટી તર્કવાદની જાળમાં ફસાય છે, મત અને મિથ્યા આગ્રહ જેવા ભાવોને જન્મ આપે છે. જંગલમાં ભટકેલો મનુષ્ય કોઈ રીતે અટવી પાર કરી શકતો નથી. આ વાતનો આ ગાથામાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે.
છોડી મત દર્શન તણો, આગ્રહ તેમ વિકલ્પ;
કહ્યો માર્ગ આ સાધશે, જન્મ તેહના અલ્પ I ૧૦૫ I છોડી મત દર્શન તણો.... ગાથાના આરંભમાં જ છોડી’ શબ્દ છે. આ ઠેઠ ગુજરાતી ભાષાનો વ્યવહારિક શબ્દ છે. છોડીને, ત્યાગીને, ત્યજી દઈને આ શબ્દ સંબંધક ભૂતકૃદંત છે. પૂર્વમાં કોઈક ક્રિયા સંપન્ન થઈ છે તેને દૃષ્ટિગત રાખીને પુનઃ તે ક્રિયાની ત્યાગબુદ્ધિમાં ઉમેરો કરવામાં આવ્યો છે. પૂર્વમાં ક્રોધાદિભાવ છોડયા છે અને કર્મબંધના કારણો અટકાવ્યા છે પરંતુ હજુ બુદ્ધિવાદનું રણ ઓળંગવાનું છે પરંતુ ખૂબીની વાત એ છે કે પ્રારંભમાં ત્યાગ કરવાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ત્યાગ અને વૈરાગ્ય એ સાધનાનો મૂળ પાયો છે. ત્યાગ કરવા યોગ્ય જે જે વિકારીભાવો છે તે પ્રસિદ્ધ છે પરંતુ ભારે વિષમ સ્થિતિ એ છે કે ત્યાગની સાથે જે ખરેખર ત્યાગવા યોગ્ય હતા, તેને જીવ ત્યાગી શકતો નથી. બાહ્ય ત્યાગ કરે છે, સમસ્ત ભોગાદિ સાધનોને છોડીને ત્યાગભાવમાં આવે છે, એ સિવાય શરીર સુખનો પણ ત્યાગ કરે છે, કઠોર ક્રિયાઓ પણ કરે છે પરંતુ તેનો મતાગ્રહ જેવો દોષ વધારે મજબૂત થતો જાય છે, જે મુખ્ય રૂપે છોડવા જેવો હતો. તે મતાગ્રહ છે, તે કદાગ્રહ અને દુરાગ્રહનું રૂપ ધારણ કરે છે અને છેવટે તે હઠાગ્રહમાં પરિણત થાય છે.
મતાગ્રહ કયારેક ભૌતિક હોય છે, સ્થૂલ ભાવોને સ્પર્શ કરતો હોય છે પરંતુ જ્યારે તે સૂક્ષ્મ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરે, ત્યારે દાર્શનિક મતાગ્રહ થઈ જાય છે. આ મહાગ્રહ પોતાના મતને અથવા પોતાની બુદ્ધિને સર્વાગ માને છે. હવે તે મતમાં જ વ્યસ્ત રહી મતથી ઉપરના ક્ષેત્રને જોઈ શકતો નથી. હું સમજ્યો છું તે સાચું. આ અથવા અમુક દર્શનને જેવું અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તેવું જ મારું મંતવ્ય છે અને તે જ સાચું છે, એમ માની દર્શન છોડીને દર્શનના મતને વધારે મહત્ત્વ આપે છે. એટલે શાસ્ત્રકાર દર્શનનો મત છોડવા માટે પ્રેરણા આપે છે. હવે દર્શનનો મત શું છે અથવા મતનું દર્શન શું છે? તે વિષે વિચાર કરીએ. વળી સિદ્ધિકારે વિકલ્પનો પણ ત્યાગ કરવાની પ્રેરણા આપી છે. વિકલ્પ એ મોટો વિકાર છે. તેના વિશે પણ વિચાર કરીશું.
-(૧૦૫) -
