Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વંચિત રહે છે એટલું જ નહીં પરંતુ પરાધીનતાના કારણે તેનું મૂલ્ય ઓછું થઈ જાય છે. તે જ રીતે અનંતલક્ષ્મીનો સ્વામી આત્મા જો મુકત ન હોય, તો તે દુ:ખ પામે છે, તે ઉપરાંત એક સાધારણ જીવમાં તેની ગણના થાય છે, માટે સાધક જ્ઞાની પુરુષો અને શાસ્ત્રો આત્માના મોક્ષની સ્થાપના કરે છે અને મોક્ષના ઉપાયનું પણ નિદર્શન કરે છે.
મોક્ષ છે તો મોક્ષનો પંથ પણ છે પરંતુ જો લક્ષહીન પંથ હોય, તો પંથનો અંત નથી માટે કૈવલ્ય, તે ગાથાના બીજા આલંબનનું લક્ષ બન્યું છે.
ગાથાનો સાર આ નીચેના સુવર્ણમય વાકયથી પ્રગટ થાય છે. સાધકયાત્રી સત્ ચૈતન્યરૂપ આત્માનું નિઃશંકભાવે ધ્યાન ધરી કૈવલ્યને લક્ષમાં રાખી પોતાના નિશ્ચિત માર્ગ પર ચાલ્યો જાય છે, આ માર્ગ બીજો કોઈ નથી પરંતુ તે મોક્ષનો માર્ગ છે, એ જ મોક્ષનો ઉપાય પણ છે.
મોક્ષપંથ રીત : અહીં સિદ્ધિકારે ‘મોક્ષપંથની રીત’ શા માટે કહ્યું છે ? પંથ પોતે જ એક રીત છે. રીતિનો અર્થ વિધાન થાય છે. એક નિશ્ચિત અવસ્થાને રીત કહે છે. રીત એક પ્રકારની સંસ્કાર પરંપરા છે, અહીં બે શબ્દ એક સાથે મૂકયા છે, પંથ અને રીત. મોક્ષમાર્ગ પણ શાશ્વત છે અને મોક્ષ પામવા માટેની જે વ્યવસ્થા છે, તે પણ શાશ્વત છે. અહીં પંથનો અર્થ મોક્ષ સુધી આગળ વધવાનું અધિષ્ઠાન છે, તે પંથ છે. ક્રમશઃ સ્વરૂપરમણ કરવાથી ચારિત્રનો વિકાસ થાય છે અને તેના ફળસ્વરૂપે આત્મા એક પછી એક ગુણસ્થાન શ્રેણીના ભાવોને સ્પર્શ કરતો, ચૈતન્યમય પુરુષનું અવલંબન લઈ કૈવલ્યભૂમિ સુધી પહોંચે છે, આ છે મોક્ષનો પંથ. પરંતુ તે પંથમાં જનારા આત્માના બીજા જે કાંઈ લક્ષણો છે, બીજી સત્ત્વગુણી જે જે પર્યાયનો વિકાસ થાય છે, તેના આધારે જીવાત્માના યોગ અને ઉપયોગના પરિણામો ઉત્તરોત્તર પરિવર્તિત થતા રહે છે. અધ્યાત્મ ઉત્થાનની સાથે જે શુભ હલનચલન થાય છે, તે બધી પંથની રીત છે. પંથમાં આગળ વધતા બીજી પણ ઘણી કળાઓ ખીલતી જાય છે. આવી સત્ત્વગુણી કળા જેમાં અનુપમ પ્રાસદિકતા ભરેલી છે, તે પંથ સાથે જોડાયેલી રીત છે. લગ્નમંડપમાં બેઠેલી કન્યા જ્યારે પોતાના ઘરનો ત્યાગ કરી, અન્ય ઘરમાં પ્રવેશ કરવા તૈયાર થાય છે, ત્યારે તેના અંતરભાવોમાં તથા બાહ્ય વ્યવહારમાં પણ એક ખાસ પરિવર્તન થાય છે, એક પ્રકારની ગંભીરતા પ્રગટ થાય છે. સ્વગૃહે જવું, તે તેનો માર્ગ છે. તેની સાથે જોડાયેલો સર્વ્યવહાર, તે તેની રીત છે. એ જ રીતે આત્મા જ્યારે સ્વગૃહે જવાનું પ્રયાણ કરે છે, ત્યારે તેનો માર્ગ તો પ્રશસ્ત થાય જ છે પરંતુ સાથે સાથે તેના ભાવોમાં આમૂલ પરિવર્તન આવે છે. તે શાશ્ર્વતની રીત છે. પંથ અને રીત એક સાથે જોડાયેલા છે. પંથની રીત તો પંથ સાથે હોય જ ને ! વહેતું પાણી પોતાના માર્ગે આગળ વધે છે અને કચરો કિનારે કાઢતું જાય છે, તે પાણીની રીત છે. કોઈપણ દ્રવ્ય કે ક્રિયા તેની ક્રિયાશીલતાની સાથે નિશ્ચિત રીતી પ્રમાણે જ પરિણામ પામે છે. પરિણામ પામવું, તે ક્રિયા છે અને ક્રિયાનો નિશ્ચિત ગુણ છે, તે રીત છે, માટે ગાથાકાર કહે છે કે ચૈતન્યમય આત્માનું ધ્યાન, કૈવલ્યનો સાચો માર્ગ છે અને આ માર્ગને પાર કરવાની નિશ્ચિત પદ્ધતિ છે, તે મોક્ષપંથની રીત છે. માર્ગ તે શુદ્ઘ ઉપયોગની ક્રિયા છે, જ્યારે રીત છે તે સાથે સાથે ક્ષયોપશમજન્ય કે ક્ષાયિકભાવોથી ઉદ્ભવતી પરિણામોની અવસ્થા છે. રંધાતું ભોજન ક્રમશઃ પરિપાક પામે છે. તે જેમ જેમ પરિણામ પામે, તેમ તેમ તેના લક્ષણો
(૭૦)
