Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે પરંતુ ખ્યાલ રાખવાનો છે કે સામાન્ય રીતે કર્મબંધ બે પ્રકારનો છે, પુણ્યબંધ અને પાપબંધ. પુણ્યબંધ પણ એક પ્રકારના કર્મ છે. તે જીવાત્માને સમયે સમયે શુભફળ પ્રદાન કરે છે પરંતુ જે મોહાદિ કર્મના બંધન છે તે વિશેષ રૂપે ઘાતક છે. આ મોહાદિ કર્મબંધ શુભ કર્મોને અને પુણ્યના ઉદયને પણ કલંકિત કરે છે અને પુણ્યોદય દ્વારા ઉત્તમ સામગ્રી મળી છે, તેને પણ પાપાશ્રવનું નિમિત્ત બનાવે છે, માટે ગાથાકારે અહીં પ્રધાનપણે મોહનીયકર્મના બંધને ઘાતક માનીને તેને હણવાની પ્રેરણા આપી છે. સાર એ છે કે કર્મબંધમાં મોહનીયકર્મનો બંધ મોક્ષમાર્ગનો વિઘાતક છે.
(૭-૮) કર્મબંધ થયા પછી પણ કર્મ સત્તા રૂપે સૂમ સ્થિતિમાં અપ્રગટ રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. કર્મસત્તા એ એક પ્રકારે આગળના અસંખ્ય જન્મોની હારમાળા ઉત્પન્ન કરે તેવો કર્મનો ભંડાર છે. દેવાધિદેવોએ સૂક્ષ્મ જ્ઞાન દ્વારા કર્મસત્તાનો ઉલ્લેખ કરીને ઘણા રહસ્યો પ્રગટ કર્યા છે. તેમાં સહુથી કલ્યાણકારી અવસર એ છે કે જીવાત્મા પોતાના વર્તમાન પુરુષાર્થથી કર્મસત્તામાં ઘણું પરિવર્તન કરી શકે છે. સત્તાનિષ્ઠ કર્મોનો નાશ કરી શકે છે, અશુભ કર્મોને શુભ કર્મો રૂપે સ્થાપિત કરી શકે છે, દીર્ઘ સ્થિતિના કર્મોને ટૂંકી સ્થિતિના કરી શકે છે. સત્તાનિષ્ઠ કર્મોને ફળ આપ્યા પહેલાં નિષ્ક્રિય કરી નાંખે છે પરંતુ તેનાથી ઉલટું અજ્ઞાનદશા હોય અને જીવ વિપરીત પુરુષાર્થ કરે, તો કર્મસત્તાને પ્રબળ પાપસત્તા બનાવી દે છે. કર્મબંધ, કર્મસત્તા અને કર્મોદય, તે કર્મોની ત્રણ અવસ્થા છે. કર્મબંધ અને કર્મોદય કરતાં કર્મસત્તાનો કાળ દીર્ઘ હોય છે.
(૯–૧૦–૧૧) સત્તામાં પડેલા કર્મો પરિપકવ થાય, ત્યારે વિપાકી બને છે. માણસને ઘણીવાર કર્મવિપાક વખતે બાહ્ય નિમિત્તો કારણરૂપ લાગતા હોય પરંતુ હકીકતમાં કર્મનો વિપાક જ મુખ્ય કારણ હોય છે. બહારના નિમિત્તો પણ કર્માધીન છે. વિપાકની શ્રેણીમાં નિમિત્તભાવે કોઈ વસ્તુ કારણ રૂપે ઉપસ્થિત થાય પરંતુ જો કર્મવિપાકનો અભાવ હોય, તો નિમિત્ત જીવને પ્રભાવિત કરી શકતું નથી. વિપાક વખતે વર્તમાનકર્મનો પ્રભાવ અવશ્ય પડે છે. ફકત ભૂતકાલીન કર્મો સંચાલન કરી શકતા નથી. વર્તમાનકાલીન કર્મો ભૂતકાલીન કર્મો સાથે અનુકૂળ કે પ્રતિકુળ ભાવે જોડાય છે અને વર્તમાનકાલના કર્મો પૂરી રીતે ભૂતકાલીન કર્મો ઉપર પ્રભાવ નાંખે છે. આ એક રહસ્યમય ગૂઢ તત્ત્વજ્ઞાનનો વિષય છે. સમગ્ર જીવન ભાગ્યાધીન છે, તેવું કહીને કેટ ભાગ્યવાદીઓ જીવની વર્તમાનકાલિક શકિતનો ઉપહાસ કરવામાં આવ્યો છે. નિશ્ચિત રૂપે સમજવાનું છે કે વર્તમાનકાલીન પ્રવૃત્તિ એ એક પ્રકારે કર્મરોગની મહાઔષધિ છે. ઔષધિ જેમ રોગને ગાળે છે, તેમ વર્તમાનકાલિક શુભભાવો ભૂતકાળના કર્મો ઉપર અચૂક પ્રભાવ નાંખે છે.
વિપાક વખતે નવા કર્મોના બીજ તૈયાર થાય છે. કર્મ દ્વારા આગામી કર્મોના બીજ વવાય છે. જેમ વૃક્ષના ફળમાં વૃક્ષ પોતાના બીજને જન્મ આપે છે, તે જ રીતે વિપાકની આવલિકામાં આવેલા કર્મો ભોગવાય છે, એટલું જ નહીં પરંતુ તેની સાથે નવા કર્મોની સ્થિતિ તૈયાર કરે છે. કર્મ એક પારંપરિક લતા છે. જો કે પ્રકૃતિજગતમાં લગભગ બધા ઉત્પત્તિ-સ્થિતિવાળા દ્રવ્યોમાં આ શાશ્વતક્રમ જોઈ શકાય છે. પદાર્થ પોતાને અનુરૂપ અન્ય પદાર્થને જન્મ આપીને લય પામે છે. આ રહસ્યમય પરંપરા કર્મ અને કર્મના વિપાકોમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ પરંપરાને તોડવી, તે જ મહાપુરુષાર્થ ગણાય છે.
